Afrikaanse Varkenspest is niet gevaarlijk voor mensen, maar is bij varkens en everzwijnen vrijwel altijd dodelijk.Omdat er geen vaccin bestaat is een epidemie lastig onder controle te krijgen. Tot gisteren hadden vooral landen in het oosten van de Europese Unie hun handen vol aan het virus en werd de kans op een uitbraak in Nederland als laag ingeschat. Gisteravond werd echter bekend dat bij het plaatsje Etalle, op 125 kilometer van Maastricht, bij vier everzwijnen Afrikaanse Varkenspest is vastgesteld. Het is voor het eerst sinds 1985 dat het virus in België is aangetroffen, zo meldde het Belgische voedselagentschap gisteren.

Nederlandse boeren reageren geschrokken. Nu het virus een stuk dichterbij is gekomen, moeten maatregelen worden getroffen alsof ook hier besmette everzwijnen zijn aangetroffen. Zo stelde Henk Bleker, voorzitter van belangenorganisatie Vee & Logistiek en oud-staatssecretaris van Landbouw, vanochtend in het NOS Radio 1 Journaal. ‘We hebben er wel al rekening mee gehouden, maar ik had niet verwacht dat het er nu al zou zijn.’

Hoe dat heeft kunnen gebeuren is vooralsnog onduidelijk. Omdat Afrikaanse Varkenspest zich van dier op dier vrij traag verspreid, wordt aangenomen dat de besmetting door mensen is veroorzaakt. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) adviseert varkensboeren en jagers daarom voorzorgsmaatregelen te nemen en alert te zijn. Consumenten wordt gevraagd geen varkensproducten uit Oost-Europa mee te nemen en geen etenswaren in de vrije natuur achter te laten. Veetransporten uit besmette gebieden zijn verboden. Vrachtwagens die terugkeren uit landen met uitbraken bij gehouden varkens moeten grondig worden gereinigd. De NVWA verscherpte de controles daarop al eerder. Na het overleg met de belangenorganisaties van varkenshouders liet landbouwminister Carola Schouten weten geen extra maatregelen te nemen. Het risico dat het virus Nederland bereikt is volgens haar niet toegenomen. ‘Dit is een ernstige situatie voor België. Om het risico op Afrikaanse varkenspest in Nederland zo klein mogelijk te houden, houden we voortdurend de situatie in de gaten en bekijken we of de genomen voorzorgsmaatregelen voldoende zijn.’

Zwijnenpopulatie

De provincie Brabant, waar veel intensieve varkenshouderij plaatsvindt, noemt de uitbraak ‘een onverwachte tegenvaller’. Een interne projectgroep is uitgebreid en zal de komende tijd voorzorgsmaatregelen onder de aandacht brengen . De provinciale VVD-fractie stelde eerder vandaag Statenvragen aan gedeputeerde Johan van den Hout.

Statenlid Suzanne Otters wil duidelijkheid over het Brabantse zwijnenbeleid. In weerwil van de wettelijke verplichte ‘nulstand’ heeft zich in Brabant een aanzienlijke zwijnenpopulatie ontwikkeld. In de Monitor van afgelopen dinsdag noemde gedeputeerde Johan van den Hout de wettelijke doelstelling van nul zwijnen ‘onhaalbaar’. Hij voegde daar aan toe dat de zwijnen er wat hem betreft mogen zijn. Otters wil weten of de provincie nu strenger gaat handhaven.

Tikkende tijdbom

Is jagen wel de beste optie nu het virus zo dichtbij is? Guy Vandepoel, voorzitter van het Algemeen Boerensyndicaat, (ABS), pleitte vanochtend voor ‘gecontroleerd afschot’ van wilde zwijnen. ‘Zo kan de uitbrak geïsoleerd en beperkt worden tot de zone waar de vaststelling van het virus gebeurde. Alleen zo kan de tikkende tijdbom ontmanteld worden. Er is geen andere optie mogelijk.’ Critici wijzen echter op de rol die jagers kunnen spelen bij de verdere verspreiding van het virus door besmette dieren op te jagen. Een wetenschappelijk panel van het Europees Voedselagentschap (EFSA) publiceerde de afgelopen jaren verschillende adviezen aan lidstaten. Zo wordt afgeraden om in de kring direct rond een besmettingshaard te jagen, om te voorkomen dat besmette zwijnen op de vlucht slaan en het virus zich juist verder verspreidt. Karkassen van overleden zwijnen dienen zo snel mogelijk verwijderd te worden. Buiten deze ‘rustzone’ adviseert EFSA juist om het afschot drastisch op te voeren om de dichtheid van zwijnen zo laag mogelijk te houden.

'Uitwoeden'

‘Je kunt het vergelijken met brandbestrijding. In een gecontroleerd gebied laat je het uitwoeden en je voorkomt tegelijkertijd dat de wijdere omgeving in de fik vliegt,’ licht de Utrechtse veterinair epidemioloog Arjen Stegeman toe. Hij schreef mee aan het EFSA-rapport. ‘In Tsjechië lijken ze op die manier het virus vrij kort nadat het ontdekt werd te hebben gestopt. Maar,’ zo voegt Stegeman eraan toe, ‘wat we in het rapport ook laten zien is dat het heel kostbaar is om zo intensief te jagen, terwijl een gebied echt uitdunnen bijna niet lukt. Er bestaat ook veel maatschappelijke weerstand tegen, dus het is vooral een politieke beslissing of je dat wil.’ Van de Waalse zwijnen hebben vooralsnog niet veel te vrezen, denk de hoogleraar. De afstand is nog altijd te groot voor zwijnen om zomaar over te lopen. Als het virus Nederland bereikt zal dat door menselijk handelen zijn. ‘Bij klassieke varkenspest kunnen we vaccineren, maar bij Afrikaanse Varkenspest kan dat niet. Voor varkensboeren heeft een uitbraak geen gevolgen voor hun Europese afzetmarkten, maar de landen daarbuiten zullen wel eens hun grenzen kunnen sluiten voor Nederlands varkensvlees.’