“Hebben jullie vandaag al op een dier moeten jagen voor vlees of in een boom moeten klimmen voor een appel?”
Kinderarts Felix Kreier zit met een replica-brein in zijn handen tussen de kinderen van groep 5 van de Indische Buurtschool in Amsterdam. We mogen hem en de klas van meester Derk van Voorst filmen voor ons onderzoek VET! naar hoe moeilijk het is om gezond op te groeien.
“Nee! Nee!” grinnikt groep 5 op de vraag van Kreier.
“Waar halen jullie je eten dan vandaan?”
“De supermarkt natuurlijk!”

Voor dokter en hersenonderzoeker Kreier op tafel ligt allerlei lekkers uit die supermarkt uitgestald. De kinderen zitten in een kring eromheen. Kreier pakt de cocosmacronen. “Deze vind ik dus heel erg lekker. Hier word ik heel blij van. Weet je waarom? Daarvoor moeten we even terug in de tijd.”
Kreier vertelt over vroeger, toen de mensen nog in het bos leefden.
“Wat deden de kinderen toen om aan eten te komen, denken jullie?”
“Jagen!", roept een blond meisje.
“Fruit uit de bomen halen”, vult een jongetje met zwarte krullen aan.
“Heel goed. Je moest dus zoeken naar planten en op dieren jagen. Daar was je de hele dag mee bezig. En als je het niet deed, dan verhongerde je.”

Het brein blijft hamsteren

Het ziekenhuis waar Kreier in zijn dagelijkse leven kinderen met overgewicht behandelt, zit 5 minuten verderop. Vandaag is hij op zijn fiets gestapt om deze klas uit te leggen hoe het eigenlijk komt dat zoveel volwassenen en kinderen tegenwoordig te zwaar zijn. Dat ligt niet aan die mensen, meent Kreier, dat ligt aan de hamster in hun hoofd en de supermarkt op iedere straathoek.

Hoe zit dat dan? Kreier laat de kinderen het replica-brein openmaken. “Kijk eens naar dat hele kleine puntje hier, midden in het brein.” Een jongetje gaat ermee de kring rond. “Dat noem ik de hamster in je hoofd. Die zorgde vroeger in dat bos dat jij superalert was op eten en dat jij zoveel mogelijk calorieën verzamelde, want anders ging je dood. Nu hoeft dat niet meer, want er zijn overal koelkasten en supermarkten, maar dat weet die hamster niet.”

Voor een groot gedeelte hebben we nog de hersenen vanuit de oertijd, legt Kreier uit. En dat is nu een probleem. De hamster wordt namelijk nog steeds heel blij van veel vet en suiker, maar kinderen zitten steeds meer stil en kunnen eten wanneer ze maar willen.
Kreier: “Van ijs wordt je hamster bijvoorbeeld heel blij en dat voel je ook.”
De kinderen hebben door hoe het werkt:
“En van chocola!”, roept een jongetje naast Kreier.
“En van chips!”, piept een stemmetje verderop in de kring.

“Maar wat dan als je iets gezonds eet?”, wil haar klasgenootje weten. “Wat voelt de hamster dan?” Een hele goede vraag volgens Kreier: “Die hamster wil eigenlijk alleen maar vet en suiker. Máár als je weet, zoals jullie, dat gezond eten goed is en je vitamines nodig hebt, dan word je vanuit dit voorste gebied blij als je gezond eet.”

Kreier pakt het brein er weer bij en wijst de prefrontale cortex aan: “Daar zit je verstand. Daar maak je plannen om bijvoorbeeld gezond te gaan eten. Maar dat is soms wel moeilijk, want de hamster is sterker dan je verstand.”

‘Waar blijft de chocola?’

De kinderen mogen iets kiezen van de tafel. Een blond meisje met een grijs t-shirt kiest paprika’s: “Dit is gezond.” Felix legt uit dat er inderdaad veel vitamines inzitten. “Maar”, voegt hij toe, “als je dit pakt dan denkt jouw hamster: ‘Prima, dit eet ik wel op, maar waar blijft de chocola?”

Een meisje met zwart haar en een beige sweater pakt een ‘ongezonde’ zak met Smoeltjes. “Waarom vind je dat ongezond?”, vraagt Kreier. “Omdat er veel suiker in zit”, weet het meisje meteen. Kreier: “En je hamster denkt: ‘Jippie!’ Hij wordt er heel blij van.”

De kinderen laten zich niet meer foppen

Kreier pakt de Snelle Jelles en de Goed Bezig-repen van Bolletje erbij. Er ontstaat discussie: is dit nou gezond of niet? De meeste kinderen denken toch van niet: “Er zit veel suiker in”, meent een meisje. “Toch zetten fabrikanten allemaal dingen op de verpakking waardoor jij denkt dat het gezond is en het sneller gaat kopen”, legt Kreier uit. “Maar dat klopt dus niet helemaal.”

Een jongen met een witte sweater staat op en pakt de Liga’s van tafel. Hij laat zich niet meer in het ootje nemen: “Hier staat Virgil van Dijk op en dan willen ze dat je denkt dat dit goed is om te eten, en dat je dan net zo’n goede sporter wordt. Zodat jij het gaat kopen en zij meer geld krijgen.”

‘“En wat gaat jouw hamster denken als jij dit vaak mee naar school krijgt? De Liga’s en die Snelle Jelles en de Smoeltjes?”, legt Kreier de kinderen voor. De jongen met de witte sweater heeft de hamster inmiddels helemaal door: “Hmm lekker. En de volgende keer wil ik dit weer als ik op deze plek ben. Het brein zegt eigenlijk alleen maar: meer, meer, méér!!”

Inderdaad is het weer die reactie uit de oertijd, legt Kreier uit: “Als je na dagen zoeken eindelijk dat veld met aardbeien hebt gevonden, ben je zo blij dat je er zoveel mogelijk van wil eten. Je weet immers maar nooit hoelang het duurt voordat je weer een aardbeienveld tegenkomt.”

Wat doet ongezond eten met je lichaam?

De Indische Buurtschool, waar we op bezoek zijn, is een gezonde school. “Hier mogen de kinderen alleen fruit, water en bruin brood meenemen”, licht hun meester toe. Toch zijn er nog veel kinderen in Nederland die witbrood en zoete dranken mee krijgen voor de lunch. En er zijn te weinig kinderen met groente en fruit in hun broodtrommel. Dat blijkt uit onderzoek van de VU Amsterdam en Wageningen University op zeven Nederlandse scholen.

Heeft dat gevolgen? Met deze vraag gaan we naar Leiden, naar een andere dokter: Hanno Pijl, hoogleraar Diabetologie in het LUMC. Hij wil ons wel vertellen wat 8 jaar lang iedere dag witte boterhammen met hagelslag met je doet. Nieuwsgierig naar wat hij te vertellen heeft? Lees dan hier verder:

Meer weten over hoe honger en overgewicht met elkaar samenhangen? Kijk 29 januari en 12 februari naar Pointer om 22:10 uur op NPO2. Of kijk de uitzendingen op NPO Start.