De Belastingdienst trok vorig jaar 5465 toeslagen in bij 4300 huishoudens vanwege verblijfscode 98, zo blijkt uit navraag van Pointer. De jaren daarvoor werden om deze reden bij 5150 huishoudens (2020) en 4450 (2019) huishoudens de toeslagen ingetrokken. De code wordt gegeven door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) wanneer mensen volgens hen geen rechtmatig verblijf meer in Nederland hebben. Door de Koppelingswet uit 1998 kan de overheid vervolgens vreemdelingen zonder verblijfsdocumenten uitsluiten van bijna alle sociale voorzieningen zoals bijstand, belastingtoeslagen en een zorgverzekering.

Maar ook Nederlanders kunnen in grote problemen komen door code 98. Een aanpassing aan de toeslagenwet Awir betekent dat sinds 2005 ook staatsburgers en mensen met verblijfsvergunning hun toeslagen kwijtraken wanneer ze samenwonen met iemand die code 98 heeft. Navraag bij de IND leert dat elk jaar 150.000 mensen een code98-vinkje achter hun naam hebben staan.

Luister naar onze reportage:

Kafka-knop

De Limburgse Brigitte Borghearts is zo iemand die als Nederlander in grote problemen raakte door de rigide wetgeving. Zij raakte voor tienduizenden euro’s in de schulden toen haar toeslagen teruggevorderd werden na een fout met de verblijfsvergunning van haar pleegkind. Doordat het jongetje code 98 kreeg, verloor zij haar toeslagen.

Daarbij merkte Borghearts dat het erg moeilijk is om van de verblijfscode af te komen, zelfs als die uiteindelijk onterecht blijkt te zijn. “Ik zou ervoor pleiten dat er gewoon een soort van Kafka-knop komt. Dat als er mensen in nood zitten je dat meteen kenbaar kan maken en dat de vorderingen dan stoppen tot de situatie onderzocht is en niet omgekeerd”, zo vertelt Borghearts in de radioreportage.

Vreemdelingenadvocaten herkennen de schrijnende situaties waar Nederlanders in terechtkomen wanneer ze samenwonen met iemand die code 98 heeft. Advocaat Ellen Gelok van Advokatenkollektief Oost uit Amsterdam ziet haar cliënten in de problemen door de rigide wetgeving: “Zonder toeslagen kunnen veel van mijn cliënten niet rondkomen. Dan krijg je dus dat een gezin met twee kinderen van 50 euro in de week moet leven.”

Debat

Procederen tegen de strenge wetgeving heeft bijna geen zin. De Raad van State heeft in alle jaren nog maar één uitzondering gemaakt op de wetgeving achter code 98 waarbij een jong gezin de toeslagen toch mocht houden omdat de vrouw van het gezin (met code 98) kanker had. Maar volgens Gelok, die advocaat was bij deze zaak uit 2014, is voor andere -nog schrijnendere- gevallen nooit een uitzondering gemaakt bij de Raad van State.

Ook is er nooit echt politiek debat geweest over de gevolgen van deze wetgeving, zegt Betty de Hart, professor Migratierecht aan de Vrije Universiteit. De Hart deed onderzoek naar gezinnen met een gemengde status, waarvan een deel van het gezin geen verblijfspapieren heeft. Ook zij ziet dat er daardoor grote financiële problemen ontstaan bij de gezinsleden met en zonder verblijfspapieren.

De Hart noemt het schandalig dat ook Nederlanders in de financiële problemen komen door de strenge wetgeving. Zij pleit voor een verandering van de wet waardoor Nederlanders niet langer hun toeslagen verliezen vanwege samenwonen met een code-98er. Ook volgens Gelok is dat nodig “om mensen weer een menswaardig bestaan te geven en mensen niet te straffen voor de status van hun partner.”

Lees ook het artikel van Vers Beton: Slachtoffer van een code: omdat Rose geen papieren had werden ook haar man en kinderen gestraft.