Wat zijn PFAS en hoe zijn ze ontdekt?

PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen. Dit zijn chemische stoffen die niet op natuurlijke wijze in de natuur voorkomen en vaak vetafstotend, vuilafstotend en waterafstotend zijn, handige eigenschappen voor veel producten die wij gebruiken. De groep bestaat wel uit duizenden verschillende soorten stoffen, waaronder PFOS, PFOA en GenX.

PFAS werden in 1938 bij toeval ontdekt tijdens wetenschappelijke experimenten naar koelgassen. Al snel bleek hoe bruikbaar de stoffen waren: water- en vetafstotend én ook hittebestendig. Dat maakte PFAS interessant voor de antiaanbaklagen van pannen. Het is pas sinds de jaren 60 dat PFAS ook werden toegepast in alledaagse consumentenproducten, zoals cosmetica, regenjassen en in voedselverpakkingen. Door dat laatste kan het ook in ons voedsel terechtkomen.

Waarom zit het in jouw bloed?

Emeritus hoogleraar toxicologie Jacob de Boer legt uit: “PFAS breken niet af. We hebben miljoenen tonnen van die stoffen gemaakt die zich wereldwijd hebben verspreid. Het wordt bijvoorbeeld als afval verbrand en komt zo in hogere luchtlagen terecht. Vervolgens valt het met regen of sneeuw weer op de grond. Het zit zelfs in zeeschuim. We ademen het in, en daardoor wordt er geen baby meer geboren zonder PFAS in het lichaam. Ze krijgen het al via de navelstreng van ons mee.’’

Wie in de buurt van bepaalde locaties woont, loopt extra risico. De Boer: “Denk aan Chemours, een chemische fabriek in Dordrecht. In onderzoek bij omwonenden zagen we duidelijk hogere PFAS-gehaltes in het bloed. De stoffen komen uit de schoorsteen en slaan neer in de omgeving.”

Vanaf wanneer hebben PFAS een effect op je gezondheid?

In 2012 publiceerde de Deense wetenschapper Philippe Grandjean een studie waaruit bleek dat het afweersysteem van kinderen minder goed reageert op vaccinaties naarmate ze meer PFAS in hun bloed hebben. Het onderzoek liet ook zien dat ons immuunsysteem al bij lage waarden van PFAS in het bloed reageert.

Een Duits onderzoek bij baby’s bevestigde dit. Uiteindelijk werd er na dat onderzoek een ondergrens van 6,9 microgram PFAS per liter bloed bepaald. Hierbij zou PFAS geen merkbaar effect moeten hebben op ons immuunsysteem.

Volgens Joke Herremans, coördinator PFAS bij het RIVM, is niet iedereen even kwetsbaar. “Als je PFAS-waarde boven de ondergrens ligt zou je gevoeliger kunnen zijn voor virussen of bacteriën. De grens is vooral bedoeld om kinderen te beschermen. Zij krijgen via borstvoeding van hun moeder relatief veel PFAS binnen en hun immuunsysteem is nog in ontwikkeling, en dus gevoeliger.”

Welke andere gezondheidsrisico’s zijn er?

Toxicoloog De Boer vertelt: “In de lever kunnen ontstekingen optreden door een hoge blootstelling aan PFAS. Je cholesterol kan stijgen. Bij werknemers van fabrieken waar PFAS wordt geproduceerd is er ook een verhoogde kans op nier- en teelbalkanker, en mogelijk ook schildklierkanker. Het hoogste PFAS-gehalte dat ik heb gemeten was bij iemand die minder dan 1 km van een chemische fabriek in Antwerpen woonde: 1100 microgram per liter bloed. Arbeiders in de fabriek hadden zelfs waarden rond de elfduizend. Dat is ver boven de ondergrens van 6,9.”

Hoe kun je PFAS vermijden?

Herremans: “In eieren van hobbykippen kunnen verhoogde PFAS-waarden voorkomen. Zelf gevangen vis kan ook een bron zijn.”
De Boer vult aan: “Als er krasjes in je pan zitten, kan je ook worden blootgesteld aan PFAS. Gooi een beschadigde pan weg of vervang deze. Kies liever voor keramische of stalen pannen.”

Ook in waterproof make-up, zoals foundation en mascara, kan PFAS zitten. De Boer: “Ik zou dat voorlopig niet gebruiken tot er meer duidelijkheid is. Elk jaar horen we dat de Nederlandse Cosmetica Vereniging zulke producten uit de schappen haalt, maar je kunt ze nog steeds kopen.”

Moet je je bloed laten testen?

Herremans (RIVM) benoemt dat “de uitkomst weinig zegt over je toekomstige gezondheid en geen directe verklaring geeft voor eventuele klachten. Er zijn ook geen behandelmethodes om de hoeveel PFAS uit je lichaam te krijgen. Je zou wel producten waarvan bekend is dat er veel PFAS in zit, kunnen vermijden.”

De Boer vult aan: “Woon je dicht bij een fabriek en wil je het om wat voor reden dan ook weten, dan kan je het laten testen.” Een bloedtest voor PFAS wordt niet standaard aangeboden door huisartsen. Je kunt dit eventueel doen via een commerciële aanbieder.