Sinds vorig jaar hebben de provincies en waterschappen het voornemen om op officiële zwemlocaties niet alleen de hoeveelheid ‘poep-bacteriën’, zoals enterokokken- en e-coli, en blauwalg te meten, maar ook naar het PFAS-gehalte op een groot aantal locaties te kijken.

PFAS is een verzamelnaam van chemicaliën die niet vergaan in het milieu en zich ophopen in het menselijk lichaam. Ze kunnen het immuunsysteem verzwakken en worden in verband gebracht met verschillende soorten kanker. PFAS wordt bijvoorbeeld gebruikt om producten waterafstotend te maken, zoals een pan met een antiaanbaklaag of een regenjas. Maar het is dus ook terug te vinden in verontreinigd zwemwater en recentelijk meldde het RIVM dat iedere Nederlander teveel PFAS in het bloed heeft.

De plassen

Verschillende waterschappen besloten in de zomer van 2024 een negatief zwemadvies te geven vanwege de hoge concentraties aan PFAS, iets dat eerder al bleek uit onderzoek van Pointer in 2023 naar de waterkwaliteit van openbare zwemlocaties. Dit gebeurde nog nooit eerder.

De chemische stof werd in normoverschrijdende getale teruggevonden in de volgende plassen: Merwelanden in Dordrecht, Vrijenburgbos in Barendrecht, Kralinger Esch in Rotterdam, De Betteld in Zelhem en Het Blauwe Meer in Dinxperlo.

Zo werd in de Kralinger Esch in Rotterdam de norm zes keer overschreden, de zwemplas in Betteld zat zelfs zestien keer boven de norm die door het RIVM is vastgesteld. Voor beide plassen geldt dan ook nog steeds een negatief zwemadvies.

Wat weten we nu?

Bij sommige plassen was het al snel duidelijk waar de vervuiling vandaan kwam. De Merwelanden in Dordrecht en de plas Vrijenburgbos in Barendrecht liggen onder de rook van de chemicaliënfabriek Chemours.

Voor de drie andere plassen in Rotterdam, bij vakantiepark De Betteld en in Dinxperlo was het in eerste instantie een raadsel waar de PFAS-vervuiling vandaan kwam. Van twee van de drie weten we het ondertussen wel. In Rotterdam bleek dat de grond onder een parkeergarage nabij de plas vervuild is met PFAS. Dat is daar gekomen door blusschuim van de brandweer.

Bij het christelijke vakantiepark De Betteld in Gelderland bleek de hoge PFAS-concentratie ook afkomstig te zijn van schuim. Het gaat hier echter niet om blusschuim, maar om feestschuim dat in de vakantieperiodes werd gebruikt op een buikschuifbaan. Zij gebruikte de buikschuifbaan zo’n tien keer per jaar.

Hoe het fotogenieke Blauwe Meer in het Dinxperlo vervuild is geraakt met PFAS is nog steeds onduidelijk. Er loopt een onderzoek vanuit de gemeente en provincie Gelderland.

Vervolgstappen

Bij De Merwelanden in Dordrecht werd na de vondst snel actie ondernomen. Chemours trok de portemonnee om de plas te laten doorspoelen, om zo de PFAS-concentratie te verminderen. Elk jaar wanneer het zwemseizoen begint is het waterschap druk bezig met dit proces. Daardoor heeft de plas weer een positief zwemadvies gekregen. Toch lijkt nog niet iedereen het water te vertrouwen. Een lokale actiegroep tegen PFAS-vervuiling heeft eerder al hun zorgen geuit over de PFAS-concentratie in het zwemwater, zij hebben zelf in 2024 het water nog een keer laten onderzoeken. De resultaten daarvan zijn nog niet openbaar, de vraag staat bij de actiegroep uit.

Ook in Rotterdam bij de Kralingse Esch startte de gemeente gelijk een onderzoek, waaruit bleek dat de parkeergarage de boosdoener was. Nu doet de gemeente verder onderzoek naar het laten saneren van de grond onder de parkeergelegenheid. Niet alleen de Kralinger Esch is namelijk vervuild met PFAS. Ook de grond in de tuinen van omwonenden bevat te veel PFAS. De GGD heeft mensen daarom geadviseerd geen zelf geteelde groente of fruit uit eigen tuin meer te eten.

In vakantiepark De Betteld wordt nog een plan van aanpak gemaakt om de plas te zuiveren. In mei dit jaar kreeg het vakantiepark hiervoor uitstel tot 1 september. Wel zijn ze per direct gestopt met het gebruik van feestschuim, toen ze erachter kwamen dat het PFAS bevatte. In Dinxperlo bij Het Blauwe Meer is de oorzaak nog niet achterhaald. De gemeente en provincie zijn bezig met verder onderzoek en de resultaten worden binnen enkele maanden verwacht.

'Kinderen zwemmen in PFAS-plas'

Ook in Barendrecht bij het Vrijenburgbos is nog geen oplossing gevonden. De SP maakt zich hier grote zorgen over, omdat er alsnog mensen zwemmen in de plas. Tweede Kamerlid Bart van Kent hield deze week een protest in Vrijenburgbos om aandacht te vragen voor de PFAS-vervuiling. Hij vertelt: "Terwijl ik hier sta bij een plas waar je niet in mag door de PFAS-vervuiling, zie ik kinderen zwemmen. Het is nog steeds veel te uitnodigend ingericht."

Van Kent is niet te spreken over de huidige aanpak van PFAS-vervuiling in de andere plassen. "We stonden net bij De Merwelanden. Doordat het is doorgespoeld kan je er weer zwemmen. Maar dat lost het probleem niet op, het verplaatst de vervuiling alleen maar. Het is dweilen met de kraan open”, voegt het Kamerlid toe.

De SP roept dan ook op tot een volledig PFAS-verbod in Nederland, door te stoppen met het verlenen van nieuwe vergunningen en de vervuilers te laten betalen om bestaande vervuiling op te ruimen. "We moeten de productie van PFAS volledig verbieden, want door nog meer vergunningen te verstrekken spelen de verantwoordelijken met vuur. Zij trekken het economisch belang voor de belangen van mens en milieu. Een politieke keuze over leven en dood", sluit de volksvertegenwoordiger af.

We vroegen mensen op straat wat zij weten over het zwemwater. Bekijk de video op onze socials: