We komen voor ons onderzoek Woonproblemen in contact met Marco Meijers. Hij is maatschappelijk werker bij Amethist, instelling voor verslavingszorg in Almere. Meijers wijst ons op de problemen die daklozen hebben om zich in te schrijven in de basisadministratie van de gemeente. Zonder hulp lopen zij vaak vast in de bureaucratisch regels.
Het probleem begint al bij het invullen van de benodigde formulieren. Meijers: 'Zo moeten daklozen aangeven waar zij aankomende drie maanden zullen slapen, terwijl zij vaak niet eens weten waar ze dezelfde avond zullen overnachten. ‘En áls een dakloze uitgebreid zou neerschrijven waar hij precies onder de brug of in het park ligt, dan is het nog vaak zo, dat de gemeente Almere dat eigenlijk totaal niet kan controleren. Dus ik vind het een beetje ‘over de top’.’
De redactie kreeg de afgelopen tijd relatief veel signalen uit Almere over problemen met de inschrijving in de Basisregistratie personen (BRP). Niet alleen van hulpverleners, maar ook van dakloze burgers die tegen dezelfde problemen aanlopen. Waar gaat het mis?
‘Onmiddellijk stopte alles’
Iedereen in Nederland is verplicht zich in te schrijven in de Basisregistratie personen (BRP). Ook dak- of thuislozen en mensen die door hun persoonlijke situatie zoals een scheiding (tijdelijk) geen vaste woon- of verblijfplaats hebben. Gemeenten kunnen in zo’n geval iemand inschrijven met behulp van een briefadres. Een briefadres aanvragen kan onder meer op het adres van familie of kennissen, of bij de maatschappelijke opvang zoals het Leger des Heils. Maar in de praktijk worden aanvragen voor briefadressen in Almere lang niet altijd gehonoreerd. ‘Als daklozen de aanvraag zelf invullen, wordt het bijna altijd afgewezen’, aldus Meijers.
De gevolgen van zo’n afwijzing zijn groot. Meijers: ‘Hierdoor verliezen ze meteen hun uitkering bij de gemeente en binnen veertien dagen ook hun recht op een ziektekostenverzekering. Je hebt dan ook geen mogelijkheden om in zorg te komen bij de verslavingszorg omdat de behandeling niet wordt vergoed zonder zorgverzekeraar. Uitkeringsinstantie UWV en verzekeraars stellen namelijk als voorwaarde dat mensen ingeschreven staan in de basisadministratie. Meijers maakte het in de praktijk mee. ‘Terwijl wij heel druk bezig waren een behandeling voor een cliënt te regelen, werd de zorgverzekering gestopt. Onmiddellijk stopte alles. Alle afspraken werden afgezegd. Hierdoor loopt de behandeling vertraging op omdat alles later opnieuw opgestart moet worden.’
Raad van State: dakloze in gelijk gesteld
We krijgen meer tips over Almere en komen in contact met Wilfred Wienen. Hij is advocaat in Almere en staat cliënten bij die tegen problemen aanlopen bij de aanvraag van een briefadres bij de gemeente. ‘De aanvraag van een briefadres is voor veel mensen complex. Het gaat vaak ook om mensen die al met diverse problemen te maken hebben. Deze mensen hebben vaak hun administratie niet op orde. De gemeente vindt de verstrekte informatie vaak onvoldoende en doet verder geen onderzoek naar de situatie van deze mensen.’ Dit leidt vaak tot een afwijzing van de aanvraag en dat heeft dan bijvoorbeeld weer een blokkade van de bijstandsuitkering als gevolg. Ook kan het tot een beëindiging van de zorgverzekering leiden en komt de hulpverlening die er is mogelijk in de problemen’, constateert ook Wienen.
Zijn kantoor verdedigde onder meer een dakloze cliënt in een opmerkelijke zaak. De man die een zwervend bestaan leidt, procedeerde tot aan de Raad van State tegen de gemeente Almere die weigerde hem een briefadres te verstrekken. De vier verblijfslocaties die hij had opgegeven waren volgens de gemeente Almere onvoldoende om vast te stellen of hij recht had op een briefadres. De hoogste rechtbank stelde afgelopen augustus de dakloze man in het gelijk, want volgens de bestuursrechters was onduidelijk waarom die informatie onvoldoende was. Bovendien bleef de gemeente Almere in gebreke door gedetailleerde informatie te vragen over de verblijfplaatsen ten behoeve van adresonderzoek en vervolgens na te laten dat onderzoek ook daadwerkelijk uit te voeren.
Rapport ombudsman ‘Welkom in het systeem…’
De tips vanuit Almere zijn opvallend. De gemeente beloofde namelijk enkele jaren geleden een verbetertraject in gang te zetten naar aanleiding van het rapport ‘Welkom in het systeem…’ van regionale ombudsman Arre Zuurmond (2015). Aanleiding daarvoor was het stijgend aantal klachten van burgers, waaronder veel daklozen, over problemen bij het aanvragen van een briefadres bij de gemeente Almere.
Belangrijk knelpunt dat door Zuurmond werd aangewezen was de bewijslast. Aanvragen voor briefadressen werden vaak niet gehonoreerd, omdat de burger in kwestie geen verblijfsadressen kon of wilde opgeven. Uit angst alsnog op die adressen als inwonend te worden ingeschreven (met mogelijke kortingen op toeslagen voor de hoofdbewoner), omdat het verblijfadres geen woonbestemming heeft, of simpelweg omdat de aanvrager geen vaste verblijfplaats(en) heeft.
In de meeste gevallen deed de gemeente volgens de ombudsman te weinig eigen onderzoek om zich een beeld te vormen van de omstandigheden van de aanvrager. Jeroen Sloot werd kort na het onderzoek van de ombudsman uitgeschreven door de gemeente Almere, omdat hij vanwege een scheiding niet meer woonachtig was op zijn oude adres. Dat hij op dat moment in een revalidatiecentrum aan het herstellen was van een hersenbloeding vond de gemeente destijds geen argument. Er was bemiddeling door Zuurmond voor nodig om zijn briefadres te verlengen.
Gemeente Almere herkent de kritiek niet
De gemeente Almere herkent de signalen die wij krijgen niet. Een woordvoerder laat ons weten: ‘Wij herkennen de kritiek niet heel goed. We herkennen wel de spanning tussen de vereiste zorgvuldigheid bij de beoordeling van aanvragen voor briefadressen enerzijds en de ruimte die er bij de toepassing van de regels soms moet zijn voor specifieke gevallen.’
De woordvoerder erkent dat de gemeente tot 2015 de wet BRP strikt uitvoerde bij de toekenning van een briefadres. ‘In de praktijk bleek echter dat er soms schrijnende situaties ontstonden, met name bij personen die zonder (brief)adres niet voor een uitkering of voor hulpverlening in aanmerking kwamen.’
Maatwerk
Sindsdien is de situatie echter wezenlijk veranderd, stelt de woordvoerder. Op uitnodiging van de Ombudsman heeft Almere samen met andere gemeentes en drie ministeries meegewerkt aan een onderzoek naar de ruimte die de wet biedt voor het verstrekken van briefadressen aan schrijnende gevallen zoals daklozen. ‘Als uitvloeisel van dat traject kwam er ruimte om maatwerk te gaan bieden. Er is toen binnen de gemeente Almere een maatwerkteam Briefadres gestart. In dit maatwerkteam behandelen wij dossiers van personen in een kwetsbare situatie, veelal sociaal maatschappelijk en waar de wet strikt genomen niet voorziet in het inschrijven met een briefadres.’
‘Wij maken wel degelijk gebruik van de ruimte die de wet biedt, maar dat wil niet zeggen dat iedereen die dat wil zonder meer een briefadres toegekend krijgt. Om burgers in de gelegenheid te stellen hun leven weer op de rit te krijgen kunnen we een tijdelijk briefadres toekennen in combinatie met bijvoorbeeld een hulpverleningstraject. We monitoren de situatie en beëindigen het briefadres als dit niet meer nodig is. Bij het maatwerkteam sluiten waar nodig externe partijen aan zoals het Leger des Heils en Kwintes (opvang en begeleiding van mensen met psychiatrische en psychosociale problematiek, red.).’
Verbetering
De situatie lijkt voor dakloze cliënten van Amethist wél te verbeteren. Sinds kort heeft maatschappelijk werker Meijers een contactpersoon bij de afdeling Burgerzaken van de gemeente Almere. ‘Daar kan ik een afspraak maken en dan heb ik direct de inschrijving geregeld, zonder formulier. En dan is ook direct de aanvraag van de uitkering geregeld.’ Hoe dit gaat uitpakken, moet de tijd leren. Want Meijers heeft de nieuwe regeling nog niet in praktijk kunnen brengen.
