Met van de nieuwe de Wet op de Defensiegereedheid (Wodg) krijgt Defensie extra bevoegdheden om bestaande regels opzij te schuiven, omdat militairen nu volgens Defensie onvoldoende kunnen oefenen.

Omwonenden van de militaire vliegbasis in Leeuwarden maken zich flinke zorgen omdat het wetsvoorstel de ruimte laat om de huidige geluidsregels aan de kant te schuiven, waarmee afgesproken is hoe vaak er gevlogen wordt. Ook in de rest van het land krijgt Defensie met deze wet meer ruimte om bijvoorbeeld laag te vliegen met helikopters, te oefenen met drones en om 's nachts te vliegen, ook met straaljagers.

De wet moet voor het einde van het jaar worden ingediend bij de Tweede Kamer. Op het voorstel kwam deze zomer al grote kritiek: ruim 1500 reacties van burgers, milieuorganisaties en juristen. De wet heeft potentieel namelijk een grote impact, niet alleen op omwonenden van Defensieterreinen, maar ook op het arbeidsrecht, natuurregels en de mensenrechten.

Straaljagers

Sinds de komst van het nieuwe gevechtsvliegtuig de F-35 naar de vliegbasis Leeuwarden in 2019 ervaren de omwonenden ongezond hard geluid. Verschillende keren per maand schiet de decibelmeter de volgens het RIVM ongezonde grens van 110 decibel over. Defensie zei in 2024 dat geluid niet te willen maximeren, maar wel te werken aan vliegpatronen om het harde geluid iets te beperken.

Bewonersvertegenwoordiger Geert Verf uit het nabijgelegen Marsum ziet inmiddels dat het aantal ongezond harde geluidspieken aan het afnemen is. Dat is te danken aan verschillende andere geluidsregels, zegt hij. Zo is Defensie gebonden aan een hoeveelheid geluid op jaarbasis en wordt er daardoor amper 's avonds gevlogen.

Maar de Wodg kan juist die regels opzijzetten: “Ik ben echt teleurgesteld, de minister kan nu met een pennenstreek alle afspraken aan de kant zetten die we in 45 jaar zorgvuldig opgebouwd hebben. Dat zijn de regels die de omgeving beschermen. Dit is een rampscenario”, aldus Verf.

Volgens staatssecretaris Gijs Tuinman (BBB) zijn die afspraken met de omgeving van Leeuwarden niet ineens niets meer waard. Hij ziet het meer als iets om achter de hand te hebben: “Als nou blijkt dat alle juridische geluidsruimte die we hebben op is, dan hebben we toch nog een mogelijkheid om de vluchten te maken”, zegt hij in de radiouitzending.

Gevaarlijk voor werknemers

Niet alleen vanuit omwonenden is er kritiek, maar ook van Defensiepersoneel zelf. Ruud Bergsma, voorzitter van Defensievakbond AFMP, ziet grote gevolgen als de wet ingevoerd wordt: “Als je de regels aan de kant schuift, kun je mensen ongebreideld inzetten, omdat je de arbeidstijdenregels opzij kunt zetten. De veiligheid van mensen die voor Defensie werken komt dan ook in het gedrang.”

Bergsma heeft ook problemen met het democratische gehalte van de wet. Er staat namelijk niet gespecificeerd wanneer die ingaat en wat de redenen zijn om de wet ‘aan of uit’ te zetten. “En dan heb je als minister van Defensie misschien wel totale zeggenschap”, aldus Bergsma.

Dat moet je niet willen, dan begin je meer opeen land als Rusland te lijken”, vervolgt hij. Bergsma gelooft wel dat Defensie die totale zeggenschap niet zomaar gaat misbruiken, maar vraagt zich wel af: “Waarom zet je het dan in de wet, als je het toch niet gaat doen?”

Mensenrechten

Het Nederlands Juristencomité voor de Mensenrechten (NJCM) is ook zeer kritisch op de wet. “Wij vinden de wet naïef”, reageert Liz Main van de werkgroep Staats- en Bestuursrecht. Volgens het NJCM wordt met het wetsvoorstel inbreuk gedaan op fundamentele grondrechten, en zijn er weinig waarborgen voor de rechtsbescherming van burgers. Die kunnen dus bijna nergens naartoe als ze het niet eens zijn met de plannen van Defensie.

Momenteel lopen er verschillende procedures tegen Defensie. Zo vernietigde deze zomer de rechter de natuurvergunning van de Vliegbasis Leeuwarden. Defensie liet weten in hoger beroep te gaan. Maar met de Wodg heeft Defensie de mogelijkheid om deze natuurregels opzij te schuiven. Er kan in noodgevallen afgeweken worden van Europese Regels. “Maar in dit wetsvoorstel is veel te breed geformuleerd wat een noodgeval is”, zegt Main.

Volgens staatssecretaris Gijs Tuinman is de wet broodnodig en zijn er genoeg waarborgen. Het definitieve wetsvoorstel gaat nog voor advies naar de Raad van State, voordat de Tweede Kamer er over kan stemmen.

Luister de uitzending terug: