‘Bij ons mogen vrijwilligers in het hospice medicijnen uitdelen aan patiënten. In vijf maanden hadden we veertig meldingen van medicijnen die vergeten waren of op een verkeerd tijdstip werden gegeven’, meldt een verzorgende aan De Monitor. Ze wil anoniem blijven omdat ze bang is haar baan te verliezen in het hospice. ‘Dat is veel. Ik vind dat niet kunnen.’

Vergeten en verkeerde tijd

Voor het hospice hield ze de zogeheten Veilig Incidenten Meldingen (VIM) bij, waarbij incidenten en bijna-incidenten werden genoteerd en geanalyseerd door de thuiszorginstelling, die de verpleging verzorgt in het hospice. Ruim 80 procent van de verkeerde medicatiegevallen was te wijten aan het handelen van de vrijwilliger, blijkt uit de meldingslijst waar De Monitor inzage in kreeg.

De meldingen gaan over patiënten die medicijnen op een verkeerd tijdstip kregen of medicatie die vergeten werd te geven. ‘Medicijn zat nog in medicijndoos, niet gegeven door vrijwilliger, was wel afgetekend’ en ‘medicatie van 21u is gegeven door vrijwilliger om 15u’ werd er bijvoorbeeld genoteerd.

Naar aanleiding van de vele meldingen kwam er een verbeterplan en werden vrijwilligers erop aangesproken beter op te letten, met name op het juiste tijdstip van de medicatie en het correct aftekenen ervan.

Geen gediplomeerden aanwezig

De Monitor onderzocht de afgelopen weken hoe het gesteld is met de zorg in hospices in Nederland. Er blijkt een groot grijs gebied tussen dat wat verpleegkundigen en verzorgenden verrichten aan zorgtaken, en dat wat vrijwilligers doen. Een van die punten is het toedienen van medicatie. Zo mogen vrijwilligers, als het hospice en de cliënt akkoord zijn, medicijnen geven (niet injecteren). Er is geen wetgeving die dit verbiedt.

‘Vrijwilligers zijn hartstikke hard nodig ter ondersteuning in het hospice’, legt de verzorgende uit. Hospices, met name de zogeheten bijna-thuishuizen (waar via thuiszorg de verpleging wordt geregeld) houden zich meestal draaiende met dank aan de inzet van diverse vrijwilligers. In Nederland zijn er bijna 12.000 vrijwilligers geregistreerd bij de landelijke koepel Vereniging Palliatieve Terminale Zorg.

Vrijwilligers zijn een luisterend oor voor hospicegasten en diens familie, ze verrichten huishoudelijke taken en ondersteunen met verpleegkundige taken zoals het verschonen en het geven van eten en drinken.

‘Samen met de vrijwilliger zet ik een dag vantevoren de medicijnen klaar voor de gasten. ’s Ochtends deelt de verpleegkundige dat uit, of doe ik dat. Maar als een patiënt om drie uur of om zes uur medicijnen nodig heeft, doet de vrijwilliger dit omdat er geen gediplomeerde meer is in het hospice’, licht de verzorgende toe.

Jarenlange opleiding ontbreekt

‘We zagen dat de medicatie vaak niet goed afgetekend werd door vrijwilligers’, aldus de verzorgende. We kunnen moeilijk meten wat de gevolgen zijn geweest voor de hospicegasten’, concludeert ze. ‘Je komt er vaak ook pas later achter wanneer er iets niet goed is gegaan. En als iemand verward raakt, weet je niet zeker of dat kwam door verkeerde medicatie of dat er iets anders speelde.’

Ze vindt dat medicijnen niet door vrijwilligers moeten worden toegediend: ‘Als verzorgende heb ik een jarenlange opleiding moeten volgen. Ik word elke drie jaar opnieuw getoetst om bekwaam te blijven’, legt ze uit. ‘We leren wat de bijwerkingen kunnen zijn van medicijnen en hoe je ze signaleert. Zo’n opleiding krijgt een vrijwilliger niet.’

Ze refereert aan een incident waar de cliënt al veel paracetamol kreeg, nog steeds pijn had en de vrijwilligers vervolgens oxycodon wilden geven, een opiaat dat de cliënt mocht hebben. Maar wanneer iemand teveel morfine-achtige stoffen krijgt, kan iemand verward raken, onrustig worden of zelfs in een delier terechtkomen. ‘Gelukkig hadden ze dit eerst overlegd, anders had de cliënt veel te veel pijnstilling gekregen.’

Juiste zorg

Volgens de verzorgende dient het hospice een duidelijk beleid op te stellen waarin staat dat het hospice vrijwilligers niet moet opzadelen met het uitdelen van medicatie. Ook vindt ze dat er de hele dag professionele zorg aanwezig dient te zijn in het hospice: ‘Zorg dat er altijd een gediplomeerde aanwezig is om medicijnen te geven en vrijwilligers te assisteren. Dat kost extra geld, maar dat is dan maar zo. Want de laatste levensperiode moet je goed kunnen afsluiten met de juiste zorg.’