Op 15 mei werd het vrachtschip HAV Dolphin, varend onder de vlag van het Caribische eiland Antigua en Barbuda maar met volledig Russische bemanning, aangehouden bij de Volkeraksluizen in Noord-Brabant. Duitse opsporingsdiensten hadden de Kustwacht enkele uren eerder gewaarschuwd dat het schip begin mei zich verdacht had opgehouden voor de kust van Kiel, precies op het moment dat daar drones werden gesignaleerd. Het vrachtschip werd door een team van de Douane, Koninklijke Marechaussee en politie geïnspecteerd, maar drones werden niet gevonden.

Zo’n tien dagen later, in de nacht van 17 mei, verschenen opnieuw drones. Ditmaal boven het Duitse patrouilleschip Potsdam, dat op dat moment het Russische vrachtschip Lauga schaduwde in de Duitse Exclusieve Economische Zone (EEZ), zoals eerder gemeld door Der Spiegel. De drones volgden het patrouilleschip drie uur lang, tot vlak voor de Nederlandse wateren. De Duitse politie kon niet vaststellen of de drones afkomstig waren van de Lauga, maar vroeg de douane in België, waar het schip naar onderweg was, het te inspecteren. Ook daar werden geen drones aangetroffen.

Oud-marineofficier en jurist Niels Woudstra ziet de incidenten als “een volgende stap in de manier waarop Rusland hybride oorlog voert”. Drones zijn een eenvoudig wapen, zegt hij. Goedkoop, klein, makkelijk in te zetten. “Ze zijn makkelijk te verstoppen op een groot schip. En het voordeel van drones is dat er wettelijk weinig over is geregeld. Het zeerecht zegt er niets over. Op volle zee mag je ze gewoon gebruiken.”

Duitse opsporingsdiensten zien al jaren een toename van drone-waarnemingen boven kritieke infrastructuur, zoals havens, chemieparken en militaire installaties. Of spionerende drones ook in Nederland zijn gespot, willen het ministerie van Defensie, inlichtingendienst MIVD en de marine niet zeggen. De Kustwacht is wel bekend met waarnemingen van drones op zee. “Maar de afkomst of identificatie ervan is bij ons onbekend.”

Volgens verschillende bronnen in binnen- en buitenland hebben de Duitse autoriteiten Europese opsporingsinstanties op de hoogte gesteld van de incidenten. De schepen worden sindsdien op de voet gevolgd.

Beide vrachtschepen vertonen opvallend gedrag. De HAV Dolphin verbleef een maand in de haven van het Russische Kaliningrad, nabij een marinebasis, en schakelde tijdens haar reis tijdelijk het verplichte AIS-volgsysteem uit. Ook de Lauga deed dit tijdens haar tocht over de Noordzee. Daarnaast bezocht het vrachtschip eerder de Russische marinebasis in Syrië, wat duidt op mogelijke banden met het Russische ministerie van Defensie.

Het tegenhouden van de drones is vrijwel onmogelijk, denkt Woudstra. Apparatuur om de kleine drones mee te detecteren is duur. Woudstra denkt daarom dat Europese landen zich in de toekomst steeds meer gaan wapenen. “Je kunt ze natuurlijk altijd uit de lucht schieten. Het is maar een onbemande drone, en boven een militair terrein geldt een vliegverbod. Dus daar kun je makkelijk tegenmaatregelen nemen. Hetzelfde zal gebeuren bij oorlogsschepen op zee.”

De HAV Dolphin en Lauga varen vooralsnog ongemoeid door.

Pointer (KRO-NCRV) en Follow the Money (NL), in samenwerking met WDR, NDR, Süddeutsche Zeitung (Germany), VRT, De Tijd (Belgium), and SVT (Sweden) en Dossier Center.

Dit artikel maakt onderdeel uit van ons onderzoek naar Russische spionageschepen. Lees hier de andere artikelen uit dit onderzoek.