Verkeer was er altijd al veel op de Tongerseweg, een stokoude rijksweg dwars door Maastricht. Bewoners van de vooroorlogse huizen proberen de gemeente al 30 jaar aan te sporen tot het nemen van maatregelen. ‘Er is een paar keer aan het wegdek geklust, maar die zware vrachtwagens rijden alles binnen mum van tijd weer kapot’.

Mylene zucht even, terwijl het geklepper van metalen laadbakken wegsterft. ‘België voerde 3 jaar geleden een kilometerheffing in voor zwaar vrachtverkeer. Sindsdien gebruiken internationale chauffeurs onze straat als sluiproute.’ Met een vernietigende invloed op de nachtrust van bewoners. Het gedreun van vrachtwagens die hard over de gatenkaas in het wegdek knallen, is zo’n veertig keer per nacht tot in de slaapkamers te horen. Mylene: ‘Onze woningen zijn 200 jaar oud en niet bestand tegen dat geweld. We liggen hier te trillen in bed.’ Ze lacht even om de vraag wat dat met een mens doet. ‘Laat ik het zo zeggen: Als je zo lang, zo slecht slaapt, word je niet echt een gezelliger mens.’

‘Meest onderschatte bron van vervuiling’

Omgevingslawaai triggert meer dan alleen chagrijn. Verkeersherrie is - net als fijnstof - een vorm van milieuvervuiling, met wetenschappelijk bewezen effecten op onze fysieke en mentale gesteldheid. Omgevingslawaai is volgens wetenschappers zelfs hard op weg om een grotere killer te worden dan luchtvervuiling.

‘Het bewijs dat geluid op zichzelf tot hartproblemen leidt is inmiddels zeer sterk’, reageert Richard Neitzel, milieuwetenschapper aan de Universiteit van Michigan. Samen met een groep vakgenoten richtte Neitzel enkele jaren geleden The Quiet Coalition op, die één missie heeft: onze leefomgeving stiller maken. ‘Bij slaapverstoring kunnen veel mensen zich wel wat voorstellen. We weten allemaal dat slecht slapen van invloed is op je concentratie bijvoorbeeld. Wat veel mensen niet weten is dat blootstelling aan herrie tot hartfalen en depressies kan leiden.’

Stress is daarbij de bepalende factor. Neitzel reisde de afgelopen jaren de hele wereld over om de blootstelling aan herrie en het effect ervan op ons lichaam te bestuderen. In een goudmijn in Ghana rustte hij de mijnwerkers uit met hartslagmeters en hing de mijn vol microfoons. Neitzel en zijn team ontdekten dat de mannen vrijwel doorlopend werden blootgesteld aan niveaus boven de 70 decibel. Veel meer dan wat de Wereldgezondheidsorganisatie WHO veilig acht. Niet alleen bleken vrijwel alle mijnwerkers een sterk verhoogde hartslag te hebben, in de speekselmonsters die Neitzel en zijn team afnamen zat een verhoogde hoeveelheid cortisol. Cortisol is een stresshormoon dat hart- en vaatziekten kan veroorzaken.

Bij een vuilnisbelt voor elektronisch afval, een al even lawaaiige plek, bleken medewerkers op dezelfde manier te reageren. Neitzel: ‘We weten dat deze mannen niet slapen tijdens hun werk, dus wat zegt dit ons? Dat herrie ook van invloed is op ons lichaam als we gewoon wakker zijn. Deze mannen zijn gewend aan het geluid, toch reageert hun lichaam nog steeds sterk op die dagelijkse blootstelling.’

1 miljoen verloren levensjaren

Laat dit eens op je inwerken. Het lawaai in die Ghanese mijn laat zich goed vergelijken met het (verkeers)lawaai waar we hier op veel plekken aan worden blootgesteld. De WHO berekende in 2011 dat alleen al in West-Europa, ten minste 1 miljoen gezonde levensjaren per jaar verloren gaan door te veel verkeerslawaai. Sterker nog, nu de gehaltes luchtverontreinigende stoffen in Europese Unie langzaam omlaag gaan, is geluid hard op weg om de dodelijkste bron van milieuvervuiling te worden. In plaats van stiller, is onze omgeving de afgelopen jaren alleen maar lawaaiïger geworden. Het Europese Milieuagentschap schat in dat per jaar 12.000 Europeanen een voortijdige dood sterven door blootstelling aan teveel herrie. Het overgrote deel van deze doden komt door hart- en vaatziekten, in het bijzonder: hoge bloeddruk, hartaanvallen en coronaire hartziekten, ook wel CAD genoemd. De invloed van stresshormoon cortisol speelt daarbij een grote rol.

Het is, aldus de Nederlandse gezondheidswetenschapper Wilma Zijlema ‘een effect van ons oerinstinct’. Zodra we hard geluid horen, staan we op scherp. ‘Vluchten of vechten, daar kun je het wel mee vergelijken’, reageert Zijlema vanuit Barcelona. Met een team van architecten, wetenschappers en artsen onderzoekt ze hoe stiltegebieden in de stad kunnen bijdragen aan een betere gezondheid van bewoners. Zijlema: ‘We zijn zo geprogrammeerd, dat als we een hard geluid horen, ons lichaam meteen klaar springt om in actie te komen. Stress stelde ons vroeger in staat om te overleven. Het probleem is alleen dat we nu voortdurend worden blootgesteld aan harde geluiden. Hoe langer en vaker die stress aanhoudt, hoe ernstiger de invloed op ons lijf. Stille plekken bieden respijt aan stadsbewoners, die voordurend worden blootgesteld aan herrie.’

Met statistische modellen, gebaseerd op jaren aan data uit internationale studies, kunnen gezondheidswetenschappers tegenwoordig beter berekenen hoeveel invloed luchtvervuiling en geluid afzonderlijk van elkaar hebben. Zijlema: ‘We weten van labstudies dat herrie een stressor is, die bij een deel van de mensen tot veranderingen in de hormoonhuishouding kan leiden. Hetzelfde effect zien we in grotere populaties. Herrie en de stress die daarmee gepaard gaat is van invloed op je hart, maar eigenlijk op het hele lichaam’. Recente studies wijzen er bijvoorbeeld op dat ook diabetes type 2 en depressies door hormonale schommelingen worden beïnvloed. Zijlema: ‘Bedenk ook: Je kunt aan geluid niet aan ontsnappen. Eén op de vijf Europeanen wordt blootgesteld aan geluidsniveaus die ongezond zijn, maar ik denk dat weinig mensen begrijpen hoe ongezond.’

Mensen minder chagrijnig maken niet de oplossing

In Maastricht voeren bewoners van de Tongerseweg al jaren actie voor een gezondere en veiligere leefomgeving. Bewoner Mylene wijst op geluidskaarten die de gemeente zelf heeft laten maken. Per etmaal buldert het geluid van vrachtwagens en ander verkeer boven de 70 decibel uit. Ter vergelijking: de WHO adviseert een dagelijkse blootstelling van maximaal 53 decibel. Hoe meer herrie, hoe groter de kans op hart- en vaatziekten. Er zijn ook aanwijzingen dat kinderen in lawaaiige buurten in hun ontwikkeling achter gaan lopen ten opzichte van leeftijdsgenootjes op stille plekken.

Mylene wil dat de gemeente actie onderneemt: ‘We willen dat de straat verboden wordt voor vrachtverkeer in de nacht, maar de gemeente wil tot nu toe geen verkeer weren. Ze hebben alleen metingen laten doen in onze woningen, om te kijken of er iets aan het wegdek moet gebeuren of aan de gevels van de huizen zelf.’

Hoe zit dit? Maastricht heeft, net als de meeste Nederlandse gemeenten, een actieplan opgesteld om de stad stiller te krijgen. In de eerste plaats door een zogeheten ‘plandrempel’ op te stellen. Komt het gemiddelde geluidsniveau ergens in de stad boven de 63 decibel per dag uit, dan wordt die plek aangemerkt als geluidknelpunt. Bij groot onderhoud aan de weg wil de gemeente een extra investering doen, zoals de aanleg van stiller asfalt. Ook worden woningen in kaart gebracht, die mogelijk in aanmerking komen voor geluidwerende ingrepen aan de woning zelf. Door 63 decibel als bovengrens aan te houden voor de hele stad verwacht Maastricht het aantal ‘ernstig gehinderde’ bewoners in de komende jaren sterk terug te kunnen dringen, zo staat in het actieplan.

De pijn wordt zo misschien eerlijker verdeeld, maar 63 decibel is nog altijd 10 decibel boven de veilige waardes die de WHO adviseert. ‘Beleidsmakers begrijpen het belang van normen nog niet goed’, reageert milieuwetenschapper Neitzel. ‘Ze focussen zich op één effect van geluid: irritatie, oftewel hinder. Dat kun je makkelijk meten, met een enquête waarin je vraagt of mensen beter slapen of minder geïrriteerd zijn over het geluid. Maar de WHO heeft overtuigend laten zien dat ook bij de niveaus die we inmiddels al normaal zijn gaan vinden al serieuze gezondheidseffecten optreden.’ Neitzel benadrukt daarom dat de focus op enkel hinder weinig doet aan de ziektelast van teveel herrie en de kosten voor de samenleving. Denk bijvoorbeeld aan gezondheidszorg of het collectief betalen van voortijdige arbeidsongeschiktheid. Met zijn ‘Stille Coalitie’ probeert hij in de Verenigde Staten om gemeenteraden en burgemeesters te overtuigen de wetenschap achter de WHO-normen serieus te nemen. ‘It’s not only about making people less pissed off', lacht de onderzoeker/activist. Het moet gewoon stiller. Dat is de enige manier om het aantal geluidsdoden terug te dringen.’