We ademen microplastics, immuuncellen gaan er dood van en de plastics dringen zelfs door tot placentacellen. Kleine stukjes plastic zijn overal om ons heen, en we eten, drinken en inhaleren ze dagelijks. Daarover moeten we ons zorgen maken, zeggen wetenschappers.
Foto’s van foetussen verwikkeld in plastic hangen door heel Theater Amsterdam. De organisatoren van de Plastic Health Summit willen duidelijk een punt maken op deze regenachtige dag in oktober. Plastic is alom aanwezig en heeft invloed op onze gezondheid. Maar wat voor invloed?
Eerder hoorden we al over de gevolgen van zwerfplastic voor dieren en het milieu in het algemeen. Voor ons onderzoek naar de Plasticplaag bezoeken we nu een bijeenkomst waar het specifiek gaat over de invloed van (micro)plastics op de menselijke gezondheid. ZonMw, financierder van gezondheidsonderzoek namens onder ander het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, startte afgelopen voorjaar 15 onderzoeken van een jaar naar de gezondheidseffecten van kleine plastic deeltjes bij onder meer de VU, de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en de Universiteit Utrecht. Zeven onderzoekers presenteerden gisteren hun voorlopige resultaten.
De kledingkast van Fransien
Om te laten zien dat wetenschappers ook maar gewoon mensen zijn, begint Fransien van Dijk van de RUG haar presentatie met een foto van haar kledingkast. Net als veel andere Nederlanders staat ze daar iedere ochtend voor om te bedenken wat ze vandaag weer eens aan zal doen. De keuze is reuze, en dan vooral veel synthetisch materiaal, oftewel plastic. En dat is waar ze haar onderzoek op richt: op de vezels die van kleding afkomen en bijdragen aan de plasticvervuiling door slijtage en wassen. Ze wil weten of de vezels schadelijk zijn voor de longen. Van Dijk: ‘Daarom hebben we in ons lab minilongen gemaakt.’ Bij die longen in het bakje voegde ze nylonmicrovezels en polyestermicrovezels. En ja hoor, daar reageerden de longen op.
Van Dijk: ‘Bij de nylonvezels zagen we veel negatief effect, bij de polyestervezels weinig.’ Betekent dit dat we al onze synthetische kleding linea recta de deur uit moeten doen? Nee, zegt de jonge onderzoekster, dit was enkel nog maar een labtest en wat er in het echt gebeurt, is nog niet duidelijk. Maar de microvezels komen waarschijnlijk in onze longen en zijn dus niet onschadelijk. ‘Ventileer vooral je huis goed,’ is haar advies aan de zaal. Ondertussen onderzoekt zij wat de risico’s zijn buiten het laboratorium, in het echte leven.
‘Plastic bij een foetus is een realistisch scenario’
Eigenlijk staat al het onderzoek dat vandaag gepresenteerd wordt nog in de kinderschoenen. Zo ook dat van Julliette Legler van de Universiteit Utrecht. Zij onderzoekt of microplastics onze foetussen bereiken in de baarmoeder, en wat ze daar doen. Haar hypothese is dat ze er inderdaad komen. Dit baseert ze op eerder onderzoek: daaruit bleek dat luchtvervuiling bij een foetus komt. Ook zijn er in eerder onderzoek zwangere muizen geïnjecteerd met kleine plastic deeltjes. Die bleken in de muisplacenta’s terecht te komen. Pas een paar maanden geleden is hun onderzoeksclub gestart, vertelt Legler aan de zaal. Ze hebben een kinderarts die placenta’s en vruchtwater verzamelt, chemici die meten wat erin zit, een toxicoloog die kijkt naar de plastic deeltjes, en twee laboratoria (1 in de VS en 1 in NL) die het bestuderen. Wat ze nu weten, is dat de deeltjes in placentacellen doordringen. Legler: ‘Dat plastic bij de foetus komt, is dus een realistisch scenario.’
Pacman in een petrischaaltje
Een derde jonge onderzoekster die een tipje van de sluier kan oplichten over wat plastic met onze gezondheid doet, is Nienke Vrisekoop van het UMC Utrecht. Zij zoekt uit hoe onze immuuncellen reageren op microplastics. Twee plasticvarianten heeft ze bij de immuuncellen in een petrischaaltje gestopt: schoon microplastic en microplastics waar bloedcellen aan zitten. ‘Bij de schone microplastics deden de immuuncellen niks,’ licht de onderzoekster toe. ‘Maar de microplastics met bloed eraan aten de immuuncellen als een soort pacman op. En daarna gingen ze dood.’ De cellen raken dus beschadigd? Is dat dan niet gevaarlijk voor de menselijke gezondheid, hoor je het publiek denken. Vrisekoop: ‘Dat weten we niet. Daarom moeten we het verder onderzoeken. Niet alleen in een petrischaaltje, maar ook in dieren.’
Wat we dus vooral horen op deze Plastic Health Summit, georganiseerd door de Plastic Soup Foundation, is dat er meer onderzoek nodig is. We weten te weinig over wat microplastics met ons doen, zegt iedere wetenschapper die een samenvatting geeft van haar onderzoek. Maar moeten we wel meer weten dan? De Wereldgezondheidsorganisatie heeft toch in augustus nog laten weten dat microplastics in bijvoorbeeld drinkwater (nog) geen bedreiging vormen voor mensen? ‘Klopt,’ legt David Jones, onderzoeker bij de University of Portsmouth in zijn praatje uit. ‘Maar de boodschap moest niet zijn: het is veilig. De boodschap moest zijn: we moeten bezorgd zijn over wat we niet weten. We weten niet of het oké is.’
Chemicaliën in plastic verstoren onze hormonen
Over de additieven in plastic lijken de Amerikaanse onderzoekers die vervolgens aan het woord gelaten worden, wat stelliger. Pete Myers bijvoorbeeld, houdt zich al 30 jaar bezig met het onderwerp zo meldt congrespresentator Twan Huys. Volgens hem geven deze stoffen die bij plastic gevoegd worden om ze te verwerken genoeg reden tot zorg: ze hacken het hormoonsysteem.
Hoe ze dat doen, daar vertelt Laura Vandenberg van de University of Massachusetts ons meer over. Zij houdt zich in haar onderzoek bezig met blootstelling aan (hormoonverstorende) chemicaliën en wat dat op latere leeftijd met iemand doet. Zij laat slide na slide zien met ziektes die toenemen: ze meldt een toename van borstkanker en teelbalkanker. Een toename van obesitas, niet alleen in ontwikkelde landen maar ook in arme landen. Een toename van type 1 diabetes. En een verlaging van de leeftijd waarop meisjes hun eerste menstruatie krijgen. Het zou allemaal deels veroorzaakt kunnen zijn door de chemicaliën in plastic waar we elke dag door omringd zijn. Maar is er een causale relatie? ‘Die kun je niet direct leggen,’ legt Vandenberg aan de zaal uit. ‘Maar het draagt er wel aan bij.’
En plastic is overal, je kunt er eigenlijk niet omheen. De vraag die we daarom uiteindelijk voor onszelf moeten beantwoorden is volgens de laatste spreker, Heather Leslie van de VU: willen we meer of minder plastic zijn? We verlaten de zaal daarna een beetje verlamd. Microplastic is overal en zelfs wetenschappers weten maar weinig over wat het met ons doet. Wat nu? Congresorganisator de Plastic Soup Foundation heeft erover nagedacht. Haar advies: begin uit voorzorg aan een plasticdieet.
