In ons onderzoek Overlast vliegtuigen kregen wij verschillende tips over ultrafijnstof in de omgeving van Schiphol. ‘Mijn boerenkool uit de tuin is zwart,’ zo vertelt één van hen. Wat is (ultra)fijnstof precies en wat zijn de mogelijke gevolgen voor je gezondheid?

1. Wat is fijnstof?

Fijnstof bestaat uit zwevende deeltjes die zich in de lucht bevinden. De samenstelling van die deeltjes verschilt, ook in grootte. Het stof kan afkomstig zijn van natuurlijke bronnen zoals opwaaiend zeezout. Maar bijna driekwart van het fijnstof wordt veroorzaakt door menselijk handelen. Dan moet je denken aan de uitstoot van auto’s en vliegtuigen, houtkachels en fabrieken.

Fijnstof wordt aangeduid naar de grootte van de deeltjes, de zogenoemde PM10 en PM2,5. De PM10 deeltjes zijn niet groter dan 10 micrometer en PM2,5 niet groter dan 2,5 micrometer.

2. Wat is het verschil met ultrafijnstof?

Zoals de naam al doet vermoeden is ultrafijnstof een hele kleine variant. Het is met het blote oog niet te zien en is kleiner dan 0,1 micrometer. Ook deze deeltjes komen vrij door verbrandingsprocessen in onder andere auto’s en vliegtuigen.

3. Hoe schadelijk is vervuilde lucht?

Bij het beoordelen van de kwaliteit van lucht worden verschillende factoren gemeten. Naast fijnstof wordt ook vaak gekeken naar de hoeveelheid stikstofdioxide die in de lucht voorkomt. Dit is een schadelijke stof die vrijkomt door het verbranden van fossiele brandstoffen. Bij onvolledige verbranding van koolstofhoudende brandstoffen komt daarnaast ook roet vrij.

Het inademen van vervuilde lucht is schadelijk voor de gezondheid. Op de site van het Longfonds lezen we bijvoorbeeld dat hoe kleiner de deeltjes zijn, hoe schadelijker dat is voor de gezondheid.

Fijnstof kan zorgen voor verschillende longproblemen, zoals COPD en astma. Van de minuscule ultrafijnstof zeggen wetenschappers dat deze makkelijker in de bloedbaan terecht kan komen. Mogelijke gevolgen zijn: hart- en vaatziekten. Daarnaast zijn er ook aanwijzingen dat het effect kan hebben op de hersenen en het zenuwstelsel.

4. Hoe ongezond is de Nederlandse lucht?

In de afgelopen jaren is de hoeveelheid fijnstof in Nederland afgenomen, maar toch noemt de Europese Commissie de luchtkwaliteit in Nederland nog zorgwekkend.

Er zijn Europese normen voor de luchtkwaliteit waar we in Nederland aan moeten voldoen. Zo mag er niet meer dan veertig microgram fijnstof per kubieke meter worden uitgestoten. Op sommige plekken in Nederland liggen de concentraties echter nog boven deze norm. Dat is met name het geval op plaatsen met veel industrie, in de buurt van intensieve veehouderij en in grote steden.

Deze Europese normen gelden overigens voor PM10 en PM2,5. Voor de hoeveelheid ultrafijnstof zijn (nog) geen normen.

5. Is het voldoende als we ons in Nederland houden aan de Europese regels?

Nee, zeggen verschillende milieuorganisaties. En ook de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) adviseert om de hoeveelheid fijnstof in de lucht drastisch te beperken. Zij zijn van mening dat je pas bij twintig microgram fijnstof per kubieke meter een gezonde leefomgeving kan realiseren. Dat is dus de helft van de Europese norm.

Voor ultrafijnstof is door de WHO (nog) geen norm gesteld.

6. Hoeveel draagt het vliegverkeer bij aan luchtvervuiling?

Een derde van de fijnstof (PM10) is afkomstig uit de sector verkeer en vervoer, zo blijkt uit cijfers van het CBS. En daarbinnen zorgt de luchtvaart voor een klein aandeel, wegverkeer voor het grootste.

Van vliegtuigen is bekend dat ze veel ultrafijnstof uitstoten. Dat gebeurt bij het opstijgen, landen en het taxiën. Verschillende tipgevers wijzen ons op de vergelijking die eerder door Milieudefensie is gemaakt:

De 500.000 vluchten die momenteel van en naar Schiphol vliegen zorgen dus voor een aanzienlijke productie van ultrafijnstof. De vergelijking van Milieudefensie betekent echter niet automatisch dat één vliegtuig evenveel vervuild als één miljoen vrachtwagens. Omdat vliegtuigen vrij snel hoog in de lucht zitten, zullen lang niet al die deeltjes in onze leefomgeving terechtkomen.

7. Maar hoe zit het nu met de hoeveelheid ultrafijnstof in de buurt van Schiphol? En zijn de zorgen van de omwoners terecht?

Tot een aantal jaar geleden werd aangenomen dat het wel meeviel met de hoeveelheid ultrafijnstof rondom de luchthaven. Mede doordat vliegtuigen snel opstijgen. Maar in 2014 bleek uit een onderzoek van TNO iets anders.

De onderzoekers van TNO deden fijnstofmetingen in het Amsterdamse Bos, zeven kilometer ten oosten van Schiphol. Daarnaast bekeken ze ook of de wind vanuit de luchthaven kwam. Conclusie van het onderzoek: Schiphol is een bron van ultrafijne deeltjes die tot verhoogde concentraties leidt in onder andere woonwijken van Amsterdam en Amstelveen, ten noordoosten van Schiphol.