Arcadis is een wereldwijd opererende ontwerp- en consultancyorganisatie op het gebied van de natuurlijke en gebouwde omgeving die onder andere scholen helpt bij het organiseren van nieuwbouw, renovaties en verbouwingen. Schins begeleidt trajecten van scholen die iets met hun gebouw willen. Ze ervaart dat er veel moet gebeuren om een goede leeromgeving voor elkaar te krijgen: ‘Als je dat wil oplossen, moet je echt grondig renoveren.’

Die renovaties en het onderhoud zijn nodig om een goed ‘binnenklimaat’ in de school te garanderen. Het gaat dan mede om de kwaliteit van de lucht die kinderen en docenten inademen en de temperatuur in het gebouw. En de kwaliteit daarvan is lang niet overal op orde, blijkt uit een groot onderzoek onder schoolbesturen (Ministerie van Onderwijs, 2017). De klachten die hierdoor ontstaan, kunnen van negatieve invloed zijn op de leerprestaties en zelfs eraan bijdragen dat leerlingen en docenten vaker ziek zijn, aldus de Rijksdienst van Ondernemend Nederland (RVO).

Hoe maak je scholen beter

Basisscholen zijn vaak verouderd en aan vervanging toe en dat zorg voor diverse problemen. Maar hoe groot de problemen zijn, hangt af van wie je spreekt en welk onderzoek je leest. Zo’n driekwart van de schoolbestuurders die meewerkten aan een onderzoek van de overheid (2017), is ontevreden over het binnenklimaat. In de afgelopen jaren is vastgesteld dat met name een slechte luchtkwaliteit en een te warme temperatuur in de school tot verschillende klachten leidt, zoals concentratieproblemen en slechtere leerprestaties. Kort gezegd: hoe warmer het is en hoe slechter de lucht, hoe moeilijker het is om op te letten.

Veel problemen die te maken hebben met de kwaliteit van het schoolgebouw, kunnen worden opgelost door een renovatie, ofwel het structureel verbouwen zodat het gebouw nog lang mee kan gaan. Of door een geheel nieuwe school te bouwen. Maar wie moet dat ophoesten?

Wie gaat dat dan betalen?

Bij het renoveren en het nieuwbouwen van scholen ontstaan er vaak problemen over deze geldvraag. Belangrijk is hoeveel geld er beschikbaar is, en of vervolgens de school, of de gemeente dat gaat betalen. Dit is afhankelijk van de financiële stromen; bij nieuwbouw is de gemeente de hoofdverantwoordelijke, bij onderhoud ligt de financiële verantwoording voor de verbouwing bij de school zelf. Grootschalige renovaties zijn weer wat ingewikkelder. Hier is nu nog niets over vastgelegd. Renovatie is in principe een gedeelde verantwoordelijkheid van scholen en gemeenten samen.

En dan is er nog de vraag of het beschikbare geld bij een eventuele nieuwbouw vervolgens genoeg is om een moderne, duurzame school te bouwen? En aan de andere kant als een gebouw gerenoveerd moet worden: wie gaat dan precies welk deel daarvan betalen? Kortom, er bestaat een enorm grijs gebied dat in de praktijk tot strubbelingen tussen gemeenten en scholen kan leiden.

Het schoolbestuur als ondernemer

Schins, die scholen in dit traject begeleidt, ziet dat ook: ‘Wat eigenlijk misgaat in het systeem is dat er geen sprake is van eenduidig eigenaarschap. Dat komt omdat scholen wel verantwoordelijk zijn voor hun eigen gebouw, maar niet in alle gevallen (volledig) eigenaar zijn. Als je eigenaar bent van het gebouw kun je als school ook op een andere manier proberen aan geld te komen.’

Het is een wat ingewikkelde situatie. Schins legt uit: ‘Als je volledig eigenaar bent van je woonhuis kun je een hypotheek nemen. Je kunt dan een financiering regelen en op lange termijn afbetalen. Maar bij scholen kan dat niet. Scholen zijn wel juridisch eigenaar van het pand. Maar zodra ze stoppen met het ‘school’ zijn, moeten ze het gebouw teruggeven aan de gemeente.’

'Duurzame oplossingen zijn wel degelijk mogelijk'

En daardoor moeten scholen en gemeenten dus bij alle grote investeringen samen tot een oplossing komen. ‘Je hebt altijd beide partijen nodig. Duurzame oplossingen zijn wel degelijk mogelijk binnen het huidige systeem. Dat kan door het maken van keuzes en door gezamenlijk een plan te maken hoe je aan het geld komt. Dat kan een ingewikkeld traject zijn en dat is waar wij om de hoek komen kijken. Door een goede samenwerking tussen gemeenten en scholen te creëren, kan er heel veel,’ aldus Schins.

Schoolbestuurders zelf geven ook aan dat de samenwerking met gemeenten niet altijd tot problemen hoeft te leiden. Wij krijgen verschillende berichten dat het vooral zou draaien om het zogenaamde ‘ondernemerschap’ van directeuren en schoolbestuurders. Hoe goed kunnen schoolbestuurders onderhandelen en ingewikkelde zaken als het bouwen van een nieuw schoolgebouw begeleiden?

Veel basisscholen in Nederland zijn verenigd in een overkoepelende scholengemeenschap. Bij die scholengemeenschappen is het over het algemeen makkelijker om mensen specifiek in dienst te nemen om de huisvestingsvragen te regelen. Voor kleine scholen die minder geld beschikbaar hebben, is dat vaak geen optie.