Twee keer naar de stembus, met slechts 64 dagen verschil. Wellicht verwacht je dat mensen in de tussentijd niet radicaal van stemgedrag wisselen. De overwinning van PvdA bij de EP-verkiezingen toont echter het tegendeel aan. Met de hyperlokale resultaten (gepubliceerd door de Kiesraad) van beide verkiezingen kun je niet alleen de populariteit van Timmermans zichtbaar maken, maar ook het Annie Schreijer-Pierik-effect (CDA) en het Jan Huitema-effect (VVD).

Deze lokale helden brachten veel kiezers in hun regio op de been om op hun partij te stemmen. Voor PvdA heeft dat geleid tot een forse winst ten opzichte van de Provinciale Statenverkiezingen. Voor VVD en CDA zijn het lichtpuntjes in de regio, terwijl ze landelijk verlies leiden vergeleken met de voorgaande verkiezingen.

Timmermans, Schreijer-Pierik en Huitema

We hebben alle verschillen in stemgedrag per stembureau in kaart gebracht. Ongeveer 84 procent van de stembureaus kunnen tussen de twee verkiezingen op basis van postcode met elkaar worden vergeleken. Dan valt direct de winst van PvdA op. Voornamelijk dankzij lijsttrekker Frans Timmermans, die 80,29 procent van de voorkeurstemmen binnenhaalde. Die enorme winst is vooral zichtbaar in Zuid-Limburg. Geen enorme verrassing als je weet dat Timmermans in Maastricht is geboren.

Niet alleen Frans Timmermans heeft zijn eigen aanhang. Sterker nog, bij het CDA en de VVD hebben de lokale helden die partijen voor een nog groter verlies behoed. In Oost-Nederland won het CDA voornamelijk dankzij het Annie Schreijer-Pierik-effect. De nummer 4 op de lijst woont in het Overijsselse Hengevelde en eindigde met 17,01 procent voorkeurstemmen als tweede op de CDA-lijst.

Bij de VVD was de nummer 2 Jan Huitema ongekend populair in Friesland. De politicus uit Makkinga haalde 14,38 procent van de voorkeurstemmen. En daarmee is Friesland dé regio waar de liberalen winst behaalden. Als we van het Timmermans-effect spreken, dan mogen we Annie Schreijer-Pierik en Jan Huitema ook niet vergeten.

De bolletjes op de kaart staan voor het aantal stemmen per stembureau. Hoe groter, hoe meer stemmen. De kleur zegt iets over het verschil met de Provinciale Staten-verkiezingen van 20 maart 2019. Rood betekent verlies, paars betekent winst.

Het maximum aantal stemmen voor één partij op één regulier bureau was 899. Gemiddeld werden er 539 stemmen per stembureau uitgebracht.

De grootste verschuivingen

Met deze gegevens kun je ook kijken naar de stembureaus met de grootste verschuivingen. Niet geheel verrassend zijn die enorme verschillen in kiesgedrag voornamelijk bij de PvdA te vinden. De grootste uitschieter is het Gezondheidscentrum Kling Nullet in Kerkrade. Bij de PS-verkiezingen stemde nog 8,6 procent van de mensen daar op PvdA. Ruim twee maanden later is dat gestegen naar 52,3 procent.

Tekenend voor de PvdA-overwinning is dat de 83 grootste verschuivingen allemaal op naam van de sociaal-democraten komen. Op plek 84 volgt het CDA met een flinke winst bij een mobiel stembureau in Vriezenveen. Vervolgens bezet PvdA alle plekken tot en met 107.

Op bijna alle locaties heeft PvdA het beter gedaan dan bij de PS-verkiezingen. Bij slechts negentien van de 7.839 stembureaus in onze gegevens heeft de partij een slechter resultaat behaald dan twee maanden daarvoor.

Het tegenovergestelde kan dus ook gebeuren: eerst dominant op een plek zijn, om vervolgens flink te verliezen. Het gebeurde bij het CDA in Eijsden-Margraten, bij stembureau Harmoniezaal Mheer. Bij de Provinciale Statenverkiezingen haalden de christen-democraten nog 52,6 procent, bij de EP-verkiezingen slonk dat aandeel naar 22,2 procent.

Overige korte feiten die we uit de data trekken:

• Van de 304 stembureaus in de gemeente Rotterdam waren er veertig (13 procent) in een gymnastieklokaal.

• 27 procent van de stemmen voor Forum voor Democratie ging naar Thierry Baudet, die als lijstduwer op de laatste plek voor de verkiezingen stond.

• De bible belt is minder prominent omdat SGP en het gematigde ChristenUnie op een gecombineerde lijst staan.

• Ondanks dat D66 zich profileert als pro-Europa partij heeft dat niet gezorgd voor extra stemmen. De partij had van alle grote partijen een uitkomst die het meest leek op die van de Provinciale Staten-verkiezingen.

Meer open data

De Kiesraad heeft op dinsdag 11 april de resultaten van de Europese Parlementsverkiezingen beschikbaar gesteld. Uit een rondgang van de Open State Foundation blijkt dat 311 gemeenten de uitslagen op hun website als open data hebben gepubliceerd.

Dat is een flinke verbetering ten opzichte van de Provinciale Statenverkiezingen op 20 maart, toen 85 gemeenten de uitslagen als open data publiceerden. Samen met Open State Foundation en De Volkskrant hebben we destijds alle gemeenten in Nederland gebeld om de gegevens te verzamelen.

Illustratie door Wendy van der Waal