Op de Lemelerberg in Overijssel wordt een groot stuk bos gekapt om plaats te maken voor heide. Maar omwonenden begrijpen niet waarom heide belangrijker is dan bos. Zeker niet wanneer je kijkt naar de functie die bos heeft voor de opslag van CO2. Als we het voorleggen aan de provincie en de natuurbeheerders wijzen ze naar biodiversiteitsdoelen, opgelegd vanuit Europa.

Ik bel met Chris Backes. Hij is hoogleraar omgevingsrecht en weet veel van de regels rondom natuurbescherming. ‘Het kappen van bos voor andere natuur vindt plaats in Natura 2000-gebieden; belangrijke natuurgebieden die behoren tot een Europees netwerk voor natuur. Hier gelden doelstellingen om bepaalde natuur te beschermen of de status ervan te verbeteren.’

‘Rond 2007 hebben we in Nederland gebieden aangewezen, in samenspraak met andere EU-landen en de Europese Commissie. In die gebieden bevinden zich speciale soorten natuur die voor ons land kenmerkend zijn. Dat gaat dan om habitats: de leefgebieden van bepaalde planten en dieren. Op Europees niveau hebben we toen gezamenlijk vastgesteld welke soorten natuur bedreigd zijn en beschermd moeten worden. Niet omdat het mooi en groen is, maar omdat bepaalde soorten planten en dieren en typen natuur anders misschien verloren gaan,’ legt Backes uit.

‘Dit geldt bijvoorbeeld voor soortenrijke heide, de toestand daarvan in Nederland (de zogenoemde “staat van instandhouding”) wordt ingeschat als “zeer ongunstig”. Het EU-recht, dat wij samen met andere landen hebben afgesproken, verplicht ons dit type natuur duurzaam te behouden. Als we willen dat er ook nog over 30 of 50 jaar in Nederland soortenrijke heide is, moet de toestand daarvan worden verbeterd. Daarom breiden we die gebieden uit op de plekken die kansrijk zijn en we zelf hebben aangewezen. En dat betekent dan soms: ja hier is een mooi bos, maar dat moet weg want dat heeft potentie voor soortenrijke heide.’

Zorgen om verdwijnen bos

Maar deze doelstellingen om de biodiversiteit te beschermen zorgen er wel voor dat het totale areaal aan bos in ons land afneemt. Vooral omdat het bos dat hiervoor gekapt wordt niet teruggeplant hoeft te worden. Maarten Willemsen, voorzitter van de AVIH (Algemene Vereniging Inlands Hout), laat ons weten: ‘Sluipenderwijs verdwijnt zo veel waardevol bos.’

En bij Probos, een stichting die betrokken is bij het gros van het Nederlandse Bosonderzoek horen we ook zorgen over het verdwijnen van bos om deze reden. ‘Als we op deze voet doorgaan gaat het niet de goede kant op. Dat er bos verdwijnt om de biodiversiteit te versterken begrijp ik wel, maar als veel provincies beslissen om over te gaan tot omvormen heeft dat wél als gevolg dat er minder bos overblijft met alle gevolgen van dien voor het klimaat. Het is tegenstrijdig beleid,’ aldus directeur Mark van Benthem.

Bindende doelstellingen

Maar zomaar zeggen dat je niet meer wil kappen omdat we de functie van bos voor het klimaat belangrijker zijn gaan vinden gaat niet zo makkelijk. ‘De instandhoudingsdoelstellingen in de Natura-2000 gebieden zijn bindend vastgesteld. Je kan niet zeggen: ‘We doen het niet’. Provincies horen het beleid uit te voeren, en rapporteren dat aan de landelijke overheid, die verantwoordelijk is voor het halen van de doelstellingen. Als de biodiversiteit verder achteruit gaat kan de Europese Commissie tegen het Rijk zeggen: ‘We zijn ruim 10 jaar verder, we hebben afgesproken dat jullie je zouden inzetten en je doet er niks aan.’ Dan kunnen zij naar de rechter stappen,’ aldus Backes.

Maar kunnen we dan niet teruggaan naar de Europese Commissie om te vragen de doelstelling bij te stellen? ‘Dat kan op zich. Je kan wel zeggen: ‘We willen geen bos meer kappen voor deze biodiversiteitsdoelen’, maar dan moet je wel kunnen garanderen dat je op een andere manier je doelen gaat halen. Bijvoorbeeld door het in een ander gebied te proberen, maar de vraag is of daar mogelijkheden voor zijn. Als je daar geen plan voor hebt dan wordt het heel lastig.’