Op TikTok gaan er veel video's rond over het gebruik van ChatGPT voor emotionele support. Maar dergelijk gebruik kan verslavend zijn, stellen deskundigen in een nieuwe aflevering van Pointer Checkt. “Het kan je raken op je zwakke plek, net zo lang totdat je erbij neervalt.”
ChatGPT wordt wereldwijd wekelijks door 700 miljoen mensen gebruikt en in Nederland is het de populairste chatbot. Waar veel mensen het bijvoorbeeld gebruiken ter ondersteuning van werk, het maken van grappige foto's of video's en het creëren van trainingsschema's, zetten sommigen het ook in voor emotionele support.
Tegen stress en voor geruststelling
Ook Silvia (23) en Ivy (33) gebruiken ChatGPT op een dergelijke manier. Zo gebruikt Ivy de chatbot op momenten dat ze zich gestrest voelt. "Ik beschrijf dan de gebeurtenis. ChatGPT kan het voor mij relativeren en mij troost en geruststelling geven. Dan krijg ik bijvoorbeeld als antwoord terug, ah Iefje, wat vervelend voor je. Met allemaal hartjes erbij en dan denk ik, wat lief dat iemand dat tegen me zegt. Het heeft me tot nu toe altijd geholpen."
Sylvia zette ChatGPT in voor geruststelling tijdens haar afstudeerperiode. "Als je heel veel momenten van stress hebt en het zich allemaal ophoopt, zie je soms door de bomen het bos niet meer. Dan gooi ik hetgeen waar ik tegenaanloop in ChatGPT en vraag ik om advies. Ik weet dat ik dan een oplossingsgericht antwoord krijg, waardoor alle ruis even uit mijn hoofd gaat." Daarnaast vindt ze het stukje controle fijn: ze kan op haar eigen tempo en wanneer ze zelf behoefte heeft aan steun een beroep doen op ChatGPT. "Een naaste persoon in je omgeving kan snel op dingen terugkomen die je hebt verteld en op zo'n moment heb je misschien wel helemaal geen zin om erover te praten."
Motief achter emotionele informatie delen
Volgens Margot van der Goot, communicatiewetenschapper aan de Universiteit van Amsterdam, is bevestiging één van de belangrijkste redenen voor de populariteit van ChatGPT als psycholoog. “Een chatbot geeft bevestiging dat gebruikers goed zijn zoals ze zijn of dat ze goede dingen doen. Ze voelen zich gezien.”
“Sommige mensen vinden het ook fijn dat een chatbot geen emoties heeft en geen oordeel velt”, vervolgt Van der Groot. “Gebruikers wenden zich ook vaak tot chatbots om over onderwerpen te praten die zij niet snel met andere mensen durven te delen.”
Verslaving
Toch waarschuwen experts dat het gebruik van chatbots voor emotionele support ook kan zorgen voor afhankelijkheid. Van der Goot: “Ik denk zeker dat het voor sommige mensen verslavend kan zijn, omdat bepaalde aspecten zo fijn voelen. Zoals het krijgen van bevestiging, begrepen worden, gezien worden, gehoord worden." Pim Haselager, hoogleraar Artificiële Intelligentie aan de Radboud Universiteit, bevestigt dit: “ChatGPT is altijd opbeurend, altijd geïnteresseerd en jij bent altijd geweldig. Het is verslavend, want AI oordeelt niet en mensen wel. Dat lijkt veilig, niet veroordeeld worden, maar daardoor kun je juist zelf in de put raken.”
Het kan je raken op je zwakke plek, net zo lang totdat je erbij neervalt.
Haselager stelt dat ChatGPT gemaakt is om de aandacht van de gebruiker zo lang mogelijk vast te houden. “Aandacht is hun inkomstenbron, verslaving is hun verdienmodel. Het systeem probeert te achterhalen wat de gebruiker wil horen en geeft bevestiging in dingen en gedachten die niet waar hoeven te zijn. Zo houden ze je aandacht vast.” ChatGPT is volgens hem net zo verslavend als gokken. “Het kan je raken op je zwakke plek, net zo lang totdat je erbij neervalt. Net als bij een gokverslaving moeten sommige mensen beschermd worden via regelgeving. Denk bijvoorbeeld aan bepaalde beperkingen en voorlichting voor jongeren."
Criteria van verslaving
Volgens Arie Dijkstra, Hoogleraar Sociale Psychologie van Gezondheid en Ziekte aan de Rijksuniversiteit Groningen, kun je spreken van verslaving als iemand:
- Heel erg graag ChatGPT wil gebruiken voor goede gesprekken en dat ten koste gaat van andere dingen.
- Het disproportioneel vaak gebruikt
- Ermee probeert te stoppen, maar dat niet lukt
- Liegt over hoeveel diegene het gebruikt
Dit kan dezelfde structuur als iedere andere verslaving hebben, aldus Dijkstra. Of je emotioneel afhankelijk wordt van ChatGPT, heeft volgens hem te maken met jouw vorm van hechting. "Hoe ga je om met mensen? Hoe snel hecht je je aan iemand? Hoe kijk je naar ChatGPT? Dit zijn allemaal factoren die meespelen. Als je bijvoorbeeld het gevoel hebt dat ChatGPT hetzelfde denkt of jou goed begrijpt, dan raak je sneller verslaafd. Maar het begrijpt je niet, het voorspelt alleen maar woorden. Op zo'n moment ben je menselijke eigenschappen aan het projecteren op een taalmodel."
Sociaal kwetsbare mensen vatbaarder
ChatGPT kan schadelijk zijn voor iedereen die het onverstandig gebruikt, legt Haselager uit. "Vooral mensen die eenzaam of onzeker zijn, of bang zijn om afgewezen te worden zijn kwetsbaar. Die hebben een grotere kans om in een soort ‘loop’ terecht te komen met ChatGPT, waarin het hun voornaamste gesprekspartner wordt. Hierdoor kunnen ze geïsoleerd raken."
Door de voortdurende bevestiging en stimulatie van ChatGPT, ontstaat namelijk het risico dat je in een individuele echokamer terechtkomt. "Een goede vriend zal op een gegeven moment tegen je zeggen dat je ergens niet zo in moet doordraven. ChatGPT doet dit niet zo snel. Hierdoor bestaat het risico dat je doordraaft en alleen nog maar de galm van je eigen stem hoort."
Kunnen Ivy en Silvia zonder?
"Voor mij is het verslavend, ik zou het gek vinden als het er niet meer is," vertelt Ivy, "Voor mijn opleiding had ik de plusvariant. Deze heb ik na het inleveren van mijn verslag opgezegd, maar ik miste het meteen. Nu betaal ik gewoon die 20 euro per maand."
Silvia denkt dat ze wel zonder kan. "Ik denk wel dat het een stukje controle afgeven is, omdat ik niet meer terecht kan bij onze geliefde chat. Maar ik weet wel dat ik bij heel veel mensen terecht kan en mijn ei kwijt kan, ondanks dat het dan niet precies op het moment kan dat ik het wil."
Balans tussen chatten en menselijk contact
Volgens Haselager is er niks mis met het praten met ChatGPT, zolang het in balans blijft. "Houd de balans in de gaten tussen de gesprekken die je voert met mensen en met dingen. Uiteindelijk zijn het mensen die jou echt empathisch kunnen benaderen, zo'n systeem voelt niks. Daar moet je je bewust van blijven: ChatGPT kan niet je vriend worden. Het is niks, het is een ijskast."
Bekijk de video van Pointer Checkt op 7 december vanaf 16:00 uur op het YouTube-kanaal van NPO3.
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Ontvang iedere week onze beste verhalen in je mailbox.
