Jan Paternotte, Kamerlid voor D66, hield vorige week een pleidooi voor toetreden van Oekraïne tot de Navo: "Oekraïne verdedigt haar eigen vrijheid, én die van Europa", schrijft Paternotte. Volgens hem ligt door Trump de Navo-toetreding van Oekraïne stil. En dat is zonde, stelt het D66-Kamerlid.

Afkeurende houding VS

Eerst naar de houding van Amerika. Tijdens een bezoek aan het Navo-hoofdkwartier in Brussel afgelopen februari waren alle ogen gericht op Pete Hegseth, de defensieminister van Trump. Geen Navo-lidmaatschap voor Oekraïne, luidde het officiële standpunt van de nieuw aangetreden regering-Trump. Hij noemde het scenario dat Oekraïne zou toetreden ‘onrealistisch’.

"Als het meest belangrijke land zegt dat het niet gaat gebeuren, dan gaat het ook niet gebeuren”, legt Dick Zandee, defensiespecialist van Instituut Clingendael uit. "Het is overigens niet zo dat als Biden nog president zou zijn, Oekraïne wel snel lid was geworden.’’ De voormalig president stelde in 2023 ‘het Oekraïne niet makkelijk te zullen maken.’ Kyiv heeft al jarenlang de wens om toe te treden tot de Navo.

Wanneer is de deur tot toetreding voor Oekraïne open gezet? Tijdens de Navo-top in 2008 in Boekarest was het de wens van de Verenigde Staten om Oekraïne en Georgië toe te laten treden tot de Navo. Verschillende Europese landen waren geen voorstander. "Onder andere Frankrijk en Duitsland zeiden: daarmee schofferen we Rusland. Er is toen een compromis gekomen waarbij werd gezegd: jullie mogen op een gegeven moment lid worden. Zonder een datum te noemen’’, zegt Tim Sweijs, hoofd onderzoek van het Haags Centrum voor Strategische Studies.

Tijdens de Navo-top in 2023 werd dat standpunt nog eens herhaald. Opnieuw zonder tijdpad.

Dan de belangrijkste vraag: Kan een land in oorlog eigenlijk lid worden? Het korte antwoord is ja, zeggen deskundigen tegen het AD. In de akte van oprichting staat nergens dat een land in oorlog niet kan toetreden. ,,Als we zouden zeggen: we vinden Oekraïne zo belangrijk, dan kunnen we Oekraïne onmiddellijk laten toetreden. Als we dat zouden verkiezen, dan kan dat’’, zegt Sven Biscop, hoofddocent internationale politiek aan de Universiteit Gent.

Artikel 5

Hoe zit het dan met artikel 5 van het Navo-verdrag (‘een aanval op 1 is een aanval op allen’)? Daarin staat dat bondgenoten elkaar zullen bijstaan als één van de landen wordt aangevallen. "Er is nergens vastgelegd op welke manier. Er is dus een heel grote marge. Je kunt zelf beslissen welke steun nodig is. Als je vindt dat een brief met medeleven voldoende is, dan kan dat.’’

De passage is opgenomen op verzoek van Amerika. "Ze wilden zich niet structureel binden aan de veiligheid van Europa. Dus werd er opgenomen dat je een bondgenoot te hulp schiet op die manier die een land nodig vindt. Als een escape’’, vertelt defensiespecialist Zandee.

In theorie kan een land in oorlog dus lid worden van de Navo, maar dat was nooit een realistisch scenario. Bondgenoten stelden dat Oekraïne pas na de oorlog lid zou kunnen worden, om niet zelf in conflict met Rusland te belanden.

Hoe denken andere bondgenoten erover?

Om lid te kunnen worden van de Navo moeten alle 32 bondgenoten voorstemmen. Elke stem weegt even zwaar. Een land als Luxemburg met 500.000 inwoners heeft evenveel stemkracht als een land met een veelvoud aan inwoners.

Hoe staan de bondgenoten tegenover deelname van Oekraïne? "Stel je deze vraag in de Baltische landen of in Polen, dan zeggen ze: ‘Ja, Oekraïne moet lid worden.’ Maar in Lissabon of Madrid, zijn ze meer terughoudend. Daar zien ze het - ook met een staakt-het vuren - als hoog risico om misschien toch in een oorlog met Rusland gezogen te worden’’, zegt defensiespecialist Zandee.

Zouden de kaarten zonder de afkeurende houding van Amerika anders geschud zijn? "Het vraagstuk is nu voor jaren en jaren weg. Nu Trump heeft gezegd dat het niet gaat gebeuren, zie je dat Europese landen zich niet meer uitspreken. Niemand wil Trump schofferen, dat verklaart de stilte op dit thema.’’

Van een aantal landen is bekend dat ze tegen zijn. De Slowaakse president Fico heeft gezegd dat hij de toetreding van Oekraïne nooit zal toestaan. Tel daar Hongarije bij op, die Rusland ook niet tegen de borst wil stuiten. Desondanks zei secretaris-generaal Rutte van de Navo maandag op een persconferentie in Den Haag dat er ‘een onomkeerbaar pad voor Oekraïne naar de Navo is’.

Conclusie

De bewering van D66-Tweede Kamerlid Jan Paternotte is juist. Maar de werkelijkheid ligt wel genuanceerder. Het is niet alleen Amerika dat de toetreding van Oekraïne tegenhoudt.

Deze factcheck kwam tot stand in het kader van de Factcheck-marathon naar aanleiding van de NAVO-top met als partners Pointer (KRO-NCRV), AD en de aangesloten regionale kranten, Nieuwscheckers, de VRT, de RTBF, Knack, Factcheck Vlaanderen en deCheckers. Lees hier alle factchecks.