Bij het oppakken van de huis-aan-huiskrant valt een ingevouwen bijlage op de grond. Met grote letters staat de titel Hoe nu verder op de voorpagina. Begin maart wordt de zestien pagina’s tellende krant bij bijna zes miljoen huishoudens bezorgd. Een grote crowdfundactie voorafgaand aan de verspreiding van de krant heeft het mogelijk gemaakt zoveel mensen te bereiken. Maar de inhoud is dubieus: de krant staat vol met beweringen zonder bronvermelding en sommige beweringen rieken naar desinformatie.

"Met deze speciale uitgave willen we alle burgers van Nederland de vragen voorleggen die volgens ons van wezenlijk belang zijn voor onze toekomst. Vragen die, zo is onze ervaring, in de media en in de politiek nauwelijks aan de orde komen”, begint de krant. Vervolgens komen verschillende thema’s aan bod, waaronder: de coronapandemie, stikstofuitstoot en alternatieve media.

Zo kun je bijvoorbeeld lezen dat de rijksten der aarde, Bill Gates en Jeff Bezos, grote sponsoren zijn van de BBC, The Guardian en The Washingthon Post, waarmee deze media niet onafhankelijk zouden kunnen opereren. Je kunt ook lezen wat de alternatieve oplossingen van het coronakritische Artsen Covid Collectief (ACC) zijn mocht er een uitbraak van een nieuw virus komen. De adviezen van 'de wetenschap' (tussen aanhalingstekens geplaatst in de Hoe nu verder-krant) bij monde van het Outbreak Management Team (OMT) wuift men weg. Zo stelt het ACC het nut van vaccinaties en coronatesten ter discussie en zouden alleen kwetsbaren met "gerichte maatregelen" beschermd moeten worden. De Hoe nu verder-krant: "Maar daar hoeft het volgens deze wetenschappers niet bij te blijven. (…) Zouden de miljarden die nu opgaan aan testen en vaccinaties - om maar te zwijgen van boa’s en QR-codes - niet veel beter kunnen worden besteed? Volksgezondheid is tenslotte meer dan alleen bestrijding van een virus."

Het ACC kreeg in oktober 2021 van de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) de Meester Kackadorisprijs (prijs voor kwakzalvers) toegekend omdat de organisatie "het medisch beroep in diskrediet heeft gebracht door stelselmatig het nut in twijfel te trekken van de reguliere aanpak van de covidpandemie." Volgens de VtdK is het niet denkbeeldig "dat daardoor dodelijke slachtoffers vallen."

Crowdfundactie

Om de krant aan de man te brengen, is er ruim een half miljoen euro nodig. Dat geld komt niet alleen uit de zakken van de initiatiefnemers, maar ook het volk kan een bijdrage leveren. Daarom is er een crowdfundactie opgezet om zoveel mogelijk kranten te maken en te verspreiden. En daar gaat een heus mediacircus aan vooraf. De PR-tour begint op 15 februari bij het alternatieve nieuwskanaal Blckbx.tv waar presentator Flavio Pasquino de drijvende kracht en initiatiefnemer van deze speciale uitgave, Sander Compagner, ontvangt.

In de studio van Blckbx wordt de crowdfundactie wereldkundig gemaakt. Er wordt gewerkt met een kaart van Nederland die is opgedeeld op wijkniveau. "Iedereen kan voor gemeenten, maar ook voor de wijk waar je woont de kranten financieren. En als je iemand kent waarvan je denkt; voor die persoon zou het wel heel goed zijn als die deze krant in de brievenbus ontvangt, dan kun je dus ook voor de wijk waar die persoon woont financieren", zegt Compagner.

Op de vraag van Pasquino hoeveel geld er nodig is, antwoordt Compagner: "Een krant drukken en verspreiden kost 10 cent. Dus 6 miljoen kranten, reken maar uit. We hebben zes ton in totaal nodig". Vervolgens laat Compagner weten dat de helft inmiddels al is gefinancierd. "We hebben een paar grote financiers achter ons gevonden, maar we hebben nog steeds zo’n 290.000 euro nodig".

Na Blckbx.tv volgt op 24 februari een bezoek aan Café Weltschmerz en na Weltschmerz volgt een bezoek aan het alternatieve nieuwskanaal van Tom Zwitser: Blue Tiger Studio. Daar laat Compagner met gepaste trots een eerste versie van de krant zien. "Leuk dat wij als eerste dit krantje nu echt in handen hebben", zegt Zwitser met een glimlach. De krant is diezelfde morgen door Compagner zelf opgehaald bij twee verschillende drukkers. "Een oplage van 5,9 miljoen kun je niet bij één drukker uitbesteden."

Anonieme donateurs

Maar wie zitten er achter de donaties die deze krant mogelijk maken? Om daar een beeld van te krijgen halen we alle informatie geautomatiseerd uit het donatieplatform. Daardoor kunnen we alle gegevens gemakkelijk analyseren. Op 11 februari doen Jan de Blok en E. de Blok een donatie op het platform, met naam en toenaam.

Vervolgens blijft het twee dagen stil op het crowdfundplatform. Op 14 februari wordt er ineens, op één dag, een totaalbedrag van 310.326,20 euro opgehaald, een gemiddelde van 98,52 euro per donatie. In totaal gaat het om 3.150 donaties in een tijdsbestek van exact 9 uur. Enkele zaken vallen op. Elke donatie wordt precies om 23 seconden over de minuut geplaatst. Er wordt geen minuut overgeslagen en alle donaties zijn, op de eerste twee na, anoniem geschonken. Daarnaast worden alle donaties verspreid over heel Nederland, zodat er in elk postcodegebied een gift terechtkomt.

Na 17:00 uur komt er geen schenking meer binnen. Pas de volgende ochtend gaan de donaties verder, maar aanzienlijk minder snel dan de dag ervoor. In de periode van 15 februari tot en met 10 maart komen er 7.938 donaties binnen met een totaalbedrag van 217.926,60 euro. Gemiddeld wordt er in net iets minder dan een maand 27,45 euro opgehaald per gift. Over de periode tussen 11 februari en 10 maart wordt er dan bijna 530.000 euro opgehaald, verdeeld over ruim 11.000 donaties.

Omdat die eerste drie ton aan inkomsten vanwege de anonieme donaties niet te traceren zijn, leggen we de data-analyse voor aan Rene Bekkers, hoogleraar filantropie aan de Vrije Universiteit. "Op platforms die niet zelf donaties verwerken is het voor bezoekers moeilijk na te gaan of genoemde bedragen echte donaties zijn. In het algemeen geldt natuurlijk dat je niet mag liegen. Wie geen geld heeft opgehaald moet niet net doen alsof dat wel zo is, anders is het misleiding. Wie wel geld heeft opgehaald moet het bedrag juist vermelden."

Compagner gaat bij navraag niet in op de vraag wie er achter de anonieme donaties zitten: "De krant is door meer dan 8.000 Nederlanders gefinancierd. Alle financiers hebben we in de mogelijkheid gesteld om anoniem te financieren, we houden ons aan deze afspraak. Ook van de financiers die samen een groot bedrag hebben gefinancierd zullen we de wens op anonimiteit blijvend honoreren."

Maar hoe zijn die 3000 anonieme donaties voor livegang van de site te verklaren? Is het geld van de anonieme grote donateurs verspreid over het land in 3000 kleine donaties om daarmee anderen aan te moedigen hetzelfde te doen (het 'social proof'-concept)? Compagner: "Voor de start van de crowdfundactie hebben we open gecommuniceerd over de totale financieringsbehoefte en de reeds ontvangen gelden, van zoiets als 'social proof' is dus aantoonbaar geen sprake. We hebben voor het totale ontvangen bedrag facturen betaald die we kunnen overleggen."

Verspreiding van de krant

Terug naar de krant die begin maart op vele deurmatten viel. "De Hoe nu verder krant is in principe een eenmalige uitgave", lezen we op de website van de krant. "Ons doel is om zoveel mogelijk mensen te informeren en om het maatschappelijk debat op gang te brengen over belangrijke onderwerpen die ons – in het bijzonder in deze tijd – allemaal aangaan. Denk aan thema’s zoals democratie, grondrechten, economie en gezondheid". Je kunt de krant ook online lezen. Wil je de krant liever nog op papier lezen? Dat kan. Je kunt ‘m voor 1 euro nabestellen.

Op Facebook lezen we veel berichten van mensen die de krant hebben ontvangen. De meningen zijn verdeeld. De een vindt het een tendentieus blaadje, de ander bestempelt het als verplicht leesvoer en weer anderen laten weten de krant meteen in de papierbak te gooien. Ook ontstaat er een levendige handel in de kranten. "De 'Hoe nu verder' krant is te verkrijgen via mijn stichting, voor iedereen op Texel die hem vanwege een ‘nee/nee’-sticker niet heeft binnengekregen", laat iemand op 10 maart weten. Een ander zegt nog een paar exemplaren te hebben liggen die geïnteresseerden op kunnen komen halen.

In de krant staan verschillende beweringen in die onwaar zijn. Zo wordt het aantal sterfgevallen dat aan coronavaccinaties wordt toegeschreven sterk overdreven. De krant schrijft: "Zowel het aantal ernstige bijwerkingen als het aantal sterfgevallen is explosief gestegen sinds de start van de coronavaccinatiecampagne". Daarboven staat een grafiek van het aantal doden ná vaccinaties, niet dóór vaccinaties. Tot de coronapandemie is dit aantal verwaarloosbaar, daarna loopt het op tot ruim 14.000. Wat de krant er niet bij vermeldt is dat in slechts een enkel geval een verband met de vaccinatie is aangetoond.

Het Amerikaanse RIVM (de CDC) meldt duidelijk dat artsen verplicht zijn ieder sterfgeval na een vaccinatie te melden bij de autoriteiten, ook als onduidelijk is wat de doodsoorzaak is. Tussen december 2020 en april 2022 leidde dit tot 14.180 meldingen. Op de vraag of deze sterfgevallen ook veroorzaakt werden dóór de vaccinatie stelt de CDC: "Voortdurende monitoring heeft negen sterfgevallen geïdentificeerd die verband houden met J&J/Janssen COVID-19-vaccinatie."

Alternatieve medicijnen

Volgens de auteur van het stuk over de gezondheidzorg, wat met name gericht is op het coronabeleid, wijzen veel studies uit dat medicijnen als hydroxychloroquine en "het Nobelprijswinnende" ivermectine effectief kunnen worden ingezet als alternatief geneesmiddel voor corona. Maar er zijn juist geen studies die uitwijzen dat het effectief is tegen covid19.

Hydroxychloroquine is een reuma- en malariamedicijn dat met name door voormalig president Donald Trump werd gepromoot als dé oplossing voor corona. Daarover zei het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG): "Er zijn al verschillende studies gedaan naar de behandeling van COVID-19-patiënten met chloroquine en hydroxychloroquine, waaronder ook in combinatie met azitromycine (een antibioticum) en zink. Op dit moment is er nog geen bewijs dat deze middelen een gunstig effect hebben op COVID-19."

Ook de World Health Organization (WHO) raadt het mensen af dit middel te gebruiken, omdat het weinig tot geen effect had op het voorkomen van corona. Daarnaast kan het gebruik van hydroxychloroquine om COVID-19 te voorkomen, het risico op diarree, misselijkheid, buikpijn, slaperigheid en hoofdpijn verhogen, zegt de WHO.

Ook de werking en de effectiviteit van ivermectine, een medicijn tegen worminfecties en schurft, op corona is niet bewezen. "Bewijs dat het ook kan helpen om covid-19 te behandelen is er niet", waarschuwt het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). Ook de WHO zegt dat er geen overtuigend bewijs is: "Het huidige bewijs over het gebruik van ivermectine voor de behandeling van COVID-19-patiënten is niet overtuigend. Totdat er meer gegevens beschikbaar zijn, beveelt de WHO aan dat het medicijn alleen in klinische onderzoeken wordt gebruikt."

Ook het advies van het European Medicines Agency (EMA) luidt: gebruik geen ivermectine als preventief middel tegen corona. "Hoewel ivermectine bij de goedgekeurde doseringen voor andere indicaties meestal goed verdragen wordt, kunnen de bijwerkingen toenemen bij de veel hogere doseringen die op grond van laboratoriumonderzoek nodig zouden zijn om het effect op het coronavirus goed te onderzoeken", stelt het EMA.

We leggen een aantal beweringen voor aan Sander Compagner. In een reactie laat hij weten: "In de Hoe nu verder-krant behandelen we zes thema’s waarbij het ons vooral om maatschappelijke ontwikkelingen gaat. In de krant worden volgens ons geen beweringen gedaan die ongefundeerd zijn". Over de werkzaamheid van HCQ en Ivermectine zegt hij: "Dat het wetenschappelijke debat rondom de werkzaamheid van deze medicijnen beslecht is bestrijden we."

Alternatieve waarheid

"Het lijkt wel een light-versie van desinformatie of de alternatieve waarheid”, zegt Michael Hameleers als we hem de krant voorschotelen. Hameleers is universitair docent politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam en doet veel onderzoek naar mis- en desinformatie. “De krant is professioneel vormgegeven en qua toon niet te vijandig of negatief. De krant lijkt vooral in te spelen op twijfels en kritisch denken richting de gevestigde orde, wetenschap en de politiek. Het volgt de routines en beeldvorming van opiniestukken in veel reguliere media."

Wat Hameleers vooral opvalt is de continue verwijzing naar dat het ‘anders’ moet en dat de nadruk heel concreet wordt gelegd op een alternatieve waarheid. "Wat verder opvalt is dat er geen ‘die hard’ complottheorieën worden gedeeld, maar juist vanuit een basis consensus wordt gehandeld, zoals de claim dat je hard geraakt kan worden door corona, maar dat deze claims toch gerelativeerd moeten worden. Er wordt niets ontkent, er wordt alleen een andere interpretatie aan basisfeiten gegeven", zegt de universitair docent.

Vergelijk je de Hoe nu verder-krant met andere bladen van alternatieve media zoals De Andere Krant of Gezond Verstand, dan lijkt het inderdaad wat gematigder. Daar waar bij andere alternatieve mediabladen desinformatie hoogtij viert, zijn in deze krant de beweringen vaak minder stellig en claims moeilijker te controleren vanwege het gebrek aan bronvermelding.

"Uit recentelijk onderzoek is gebleken dat desinformatie die dichter bij de waarheid staat geloofwaardiger is en moeilijker te verwerpen is. En dus ook mogelijk het gevaarlijkst gezien het snel kan worden geaccepteerd door een grote groep mensen, en niet alleen de meest cynische en wantrouwende segmenten van de samenleving. Juist het feit dat het niet verwerpelijk, niet overduidelijk complotgericht en niet haatzaaiend is maakt de impact mogelijk groter – en zeker het bereik. De insteek lijkt te zijn om vanuit een basiswaarheid zoveel mogelijk twijfel te creëren over het handelingsperspectief van de politiek", aldus Hameleers.

De Andere Krant

"De Hoe nu verder krant wordt uitgegeven door De Andere Krant", staat in de eerste zin van de colofon. De Andere Krant is een initiatief van Sander Compagner, Madeleine Klinkhamer en Rens van der Bulck en wordt voor het eerst uitgegeven in maart 2018. Vanaf oktober 2021 verschijnt het blad wekelijks. Het drietal "zocht naar een methode om het publieke debat te verbreden. Een manier om de andere kant van onderwerpen en thema’s te belichten waar in de toen bestaande pers geen ruimte voor was en nog steeds niet is."

Op de over-ons-pagina staat dat De Andere Krant "een totaal onafhankelijke uitgave" is, maar dat wordt in september 2020 door NRC in twijfel getrokken. Volgens NRC onderhouden de initiatiefnemers en redacteuren banden met Rusland. Het zou gaan om Russische organisaties en personen die van buitenlandse inmenging worden beschuldigd. NRC onthulde dat een Russische adviseur van het Kremlin, Aleksandr Malkevitsj, in 2020 spreker was op een congres georganiseerd door de Andere Krant.

Malkevitsj is omstreden. Zo kreeg hij van de Verenigde Staten een inreisverbod vanwege zijn poging om met zijn Trollenfabriek de Amerikaanse verkiezingen te beïnvloeden. Ook zou de actiegroep Global Rights of Peaceful People (GRPP) banden onderhouden met de Andere Krant. GRPP organiseert al jaren demonstraties voor Russische belangen. In 2014 was oprichter van de Andere Krant, Madeleine Klinkhamer, actief deelnemer van zo’n demonstratie.

Overige initiatiefnemers

Een andere club die achter de Hoe nu verder-krant zit is Gezond Verstand, dat net als De Andere Krant een tijdschrift is gewijd aan alternatief nieuws en vermeende complotten. Ook zij staan vermeld in het colofon en de website van Hoe nu verder staat geregistreerd op naam van Stichting Gezond Verstand. Volgens hun eigen website heeft Gezond Verstand tot doel "kwalitatief goede en juiste berichtgeving over gebeurtenissen in Nederland, Europa en in de rest van de wereld te ondersteunen en stimuleren, hetgeen met name in het belang voor Nederland en haar bewoners". Hoofdredacteur is Karel van Wolferen. De oud-hoogleraar twijfelde aan de bewijsvoering van het Joint Investigation Team over MH17 en noemde de aanslag op het Franse satirische tijdschrift Charlie Hebdo een false flag.

In 2020 ontstond er ophef over de verkoop van het blad Gezond Verstand. De krant werd toentertijd beschuldigd van het verspreiden van complottheorieën, terwijl deze krant in de boekhandels van AKO en Bruna te koop werd aangeboden. "Het verspreiden van desinformatie verpakt onder de noemer ‘gezond verstand’ heeft niets met journalistiek te maken", zei Tweede Kamerlid voor GroenLinks Lisa Westerveld op Twitter. Volgens de eerste uitgave van Gezond Verstand zou Covid-19 slechts een griep zijn die door buitenlandse machthebbers wordt misbruikt om hun macht over Nederland uit te breiden. Ook suggereert het blad dat de Amerikanen zelf de Twin Towers hebben neergehaald.

Weer een andere partner van de Hoe nu verder-krant is De Blauwe Tijger. De uitgeverij van Tom Zwitser kwam in 2020 in het nieuws toen de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb) er in haar dreigingsanalyse voor waarschuwde. De “ultraconservatieve uitgeverij” is een doorgeefluik van anti-overheidspropaganda, nepnieuws en complottheorieën, volgens de NCTb.

De bovengenoemde organisaties vormen samen met Vrije Journalisten (VVJ), Algemene Nederlandse Burger Bond (ANBB), De Biomedische Rekenkamer, beUnited, Voortschrijdend Inzicht, Café Weltschmerz en Blckbx de initiators achter de Hoe nu verder-krant. Of er binnenkort meer van dit soort initiatieven onverwachts op de deurmat vallen, is nog de vraag.

Wantrouwen voeden

En het is ook vooral de vraag of het wenselijk is, aldus Hameleers: "Het format van de krant als legitiem medium en de methode van verspreiding kunnen resulteren in het mainstreamen en legitimeren van wantrouwen en onrust. Mensen die wellicht geen sterk cynische houding hebben tegenover de overheid of de media kunnen zo wel via een lagere drempel aansluiting vinden bij alternatieve ideeën. Voor een grote groep mensen die twijfelt over de pandemie bijvoorbeeld, kan het format en de redelijkheid van de gemaakte claims zeer overtuigend zijn. Het kan voor meer twijfels zorgen en daarmee het wantrouwen voeden."

Aan de andere kant merkt Hameleers op dat het ook goed is dat we in een land leven waarin dit kan en mag. "Echter, ik denk wel dat deze acties kunnen resulteren in het legitimeren van alternatieve waarheden door het gebruik van dezelfde formats als echt nieuws. Ik ben bang dat het twijfels zaait en versterkt, juist omdat het niet te extreem is."

Huis-aan-huisbladen distantiëren zich

"Onze lezers op verkeerde been gezet", laat de lokale krant de Roosendaalse Bode op 11 maart 2022 weten via Facebook. In een bericht van slechts drie zinnen staat dat er bij de Roosendaalse Bode een extra krant is verspreid met als titel ‘Hoe nu verder’. "Uitgeverij de Bode B.V. distantieert zich volledig van de inhoud van deze krant." Het is niet het enige huis-aan-huisblad dat afstand neemt van de meegezonden bijlage. Ook Katwijk Speciaal, de Steenbergse Bode en Oisterwijk Nieuws "distantieert zich volledig van de inhoud van deze krant."

In het huis-aan-huis-blad De Maas Driehoek wordt er zelfs een advertentie aan gewijd: "Noot van de redactie: Mogelijk ontvangt u bij deze krant de externe bijlage ‘Hoe nu verder?’ De uitgever van deze krant is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze bijlage". De Maas&Waler laat op 9 maart weten dat er verschillende telefoontjes zijn binnengekomen over een ‘vreemde’ bijlage. "Met deze krant heeft de Maas&Waler niks van doen", laat de uitgever weten. Ook de Reclame Code Commissie laat weten dat zij klachten binnen hebben gekregen over deze krant.

Compagner laat nog weten dat er geen concrete plannen zijn voor een volgende uitgave van de Hoe nu verder-krant. "80% van de respondenten op onze enquête vraagt ons om in de toekomst vaker uit te komen. We beraden ons daar nog op. Aangezien we concluderen dat andere media-partijen het debat smoren in plaats van stimuleren, is er we wellicht opnieuw de noodzaak tot een Hoe nu verder-uitgave."

Dit onderzoek is gedaan in samenwerking met Trollrensics.