"Zelf heb ik het weer onlangs besteld via een buitenlandse online apotheek." Opiniepeiler Maurice de Hond streamt op YouTube samen met trendwatcher Vincent Everts een live video waarin ze vragen beantwoorden van kijkers over covid-19. Zo’n vier- à vijfduizend personen kijken mee terwijl de coronasceptische BN’ers vertellen over hun ervaringen met ivermectine, een medicijn tegen schurft dat volgens de sceptici ook covid-19 zou genezen.

Everts laat een voorbeeld zien van een online apotheek waar hij zelf ivermectine heeft besteld. De trendwatcher deelt ondertussen zijn scherm met alle kijkers. Daarop is de link te lezen van de website die hij aanraadt: hot-pharm.com. "Ik kan eventjes deze laten zien. Dit is de Pharmacy Mall. Die levert het uit zonder recept", zegt hij. Er bestaat daardoor wel een risico dat de douane je bestelling onderschept, weet De Hond. "Bij mij is één van de drie zendingen geconfisqueerd."

In Nederland is het verboden om reclame te maken voor medicijnen die alleen op recept worden verstrekt. Bovendien: wat De Hond en Everts waarschijnlijk niet weten, is dat de website waar ze hun volgers naartoe sturen in handen is van Russische criminelen.

Wondermiddel

Voor 2021 had de gemiddelde Nederlander nog nooit van ivermectine gehoord, op een enkel studentenhuis na misschien. Het is namelijk een medicijn tegen worminfecties en schurft, maar coronasceptici wereldwijd zijn ivermectine gaan zien als een antwoord op de coronacrisis. In Nederland raden niet alleen BN’ers als De Hond en Everts het middel aan, maar ook politici als Wybren van Haga en Thierry Baudet pleiten er in de Tweede Kamer voor. Het levert "fantastische resultaten", zegt Van Haga.

Het geneesmiddel zou covid-19 voorkomen, herstel versnellen en de sterftekans laten afnemen, zo zou uit onderzoek blijken. Maar die onderzoeken zijn op z’n zachtst gezegd gebrekkig. Echt bewijs dat ivermectine helpt in de strijd tegen covid-19 is er niet, concludeert het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). Ivermectine is dan ook niet goedgekeurd als medicijn tegen het virus. Nederlandse artsen die het toch voorschrijven, riskeren een boete van de inspectie (IGJ).

Coronasceptici proberen via andere wegen toch aan de pillen te komen: buitenlandse online apotheken. Maar dit zijn geen gewone apotheken, blijkt uit onderzoek van Pointer. De online webshops doen zich als betrouwbaar voor, maar uit een analyse van de websites blijkt achter die professioneel ogende shops een crimineel netwerk schuil te gaan. Een Russisch netwerk dat al 20 jaar bestaat en zich sinds de pandemie richt op de Nederlandse markt. In een groot tempo zet het online nep-apotheken op om flink te verdienen aan de hype rondom ivermectine.

Schimmige webshops

Hoe betrouwbaar is deze apotheek waar Everts zijn kijkers naartoe stuurt, Pharmacy Mall? Er staat een foto van een man met een doktersjas en een stethoscoop en de logo’s van Amerikaanse en Canadese overheidsinstanties onderaan de pagina impliceren kwaliteit.
Maar het internetadres is vreemd. Hot-pharm.com klinkt weinig professioneel. En wie iets langer op Pharmacy Mall rondkijkt, begint sowieso te twijfelen aan de betrouwbaarheid. De grammatica klopt nét niet en het is onduidelijk wie erachter zit. Ook de pagina met getuigenissen roept vragen op. "Very honest, great site" verzekert Samuel uit "Irish France". David uit "Germany" meldt dat zijn vrouw vooral erg tevreden is (Viagra is een Pharmacy Mall bestseller) terwijl Charles uit "Deutschland" vooral blij is met de gratis cadeaus bij zijn bestelling.

Een korte zoekopdracht bevestigt de twijfelachtige websitekwaliteit. Hot-pharm.com staat op de lijst van afgeraden onlineapothekensites van de National Association of Boards of Pharmacy (NABP), een Amerikaanse instantie die de veiligheid van medicijnen en apotheken monitort. Websites komen op deze (ontzettend lange) lijst te staan als ze niet geverifieerd zijn en niet te linken aan echte apotheken. Hier komt nog bij dat geen van de logo’s van de handvol Noord-Amerikaanse gezondheidsinstanties op hot-pharm.com daadwerkelijk doorlinken naar een licentie of bewijs van certificering. De vraag blijft dus om wat voor bedrijf het hier nu echt gaat.

Een laatste aanwijzing staat in kleine lettertjes helemaal onderaan hot-pharm.com: "Canadian Pharmacy Ltd". Weinig aan de website doet Canadees aan, dus deze handelsnaam roept in eerste instantie meer vragen op dan ze beantwoordt. Maar ook hier heeft de NABP mogelijk een verklaring voor. In een rapport uit 2017 bespreekt de instantie het bestaan van "zogenaamde 'Canadese' apotheken" die een "gevaar voor consumenten" vormen. Voor het onderzoek analyseerde de NABP bijna 12.000 online apotheken die geneesmiddelen verkochten waar eigenlijk een doktersrecept voor nodig is. 96 procent hiervan bleek illegaal te opereren.

De reden dat de sites doorgaans Canada in de naam hebben, gaat niet al te diep: de Verenigde Staten vormden oorspronkelijk de markt voor dit type oplichters, en voor de Amerikaanse consument staat de Canadese gezondheidszorg bekend als betrouwbaar en betaalbaar. Al zeker 15 jaar worden allerlei variaties op dergelijke online 'Canadese apotheken' gebruikt als dekmantel voor frauduleuze nepfarmacieën.

Handel in nep-apotheken

De Amerikaanse journalist Brian Krebs heeft veel geschreven over de criminelen achter online apothekenfraude. Het verdienmodel is overal hetzelfde als bij hot-pharm, namelijk affiliate marketing. In de praktijk gaat dit als volgt. Een individu ('affiliate') sluit zich aan bij een van de grote nep-apothekennetwerken. Deze persoon krijgt van dat netwerk een standaard websitepakket dat hij vervolgens online zet op een handvol internetadressen dat hij zelf heeft gekocht. Vervolgens probeert de 'affiliate' om zoveel mogelijk klanten naar zijn apothekensites te lokken. Bijvoorbeeld door spam te versturen of door met allerlei trucjes heel hoog in de Google-zoekresultaten te komen. En dit doen vele duizenden 'affiliates' met miljoenen websites.

Één van Krebs’ artikelen beschrijft het internetforum Gofuckbiz.com, waar 'affiliates' onderling hun apotheekhandel bespreken. Zo is er een draadje uit 2010 over een van de grotere organisaties, EvaPharmacy. Het bericht is vooral bedoeld als reclame zodat mensen zelf ook 'affiliate' willen worden, maar bevat ook voor buitenstaanders verhelderende informatie over hoe het grotere verdienmodel in elkaar steekt.

Zo wordt er verteld dat "85% van de klanten in de VS en Canada" zitten. Hierbij wordt het nieuwe websitepakket van EvaPharmacy geïntroduceerd dat "vertrouwen wekt bij de kopers". Het "Canadese merk" werkt namelijk het beste, wordt er gesteld, "omdat Canada bekend staat als producent van goede en betaalbare farmaceutische producten." Volgens Krebs gaan er miljoenen om in deze business.

Een bedrijfsnaam die telkens terugkomt in onderzoeken naar de Russische apothekennetwerken is 'GlavMed'. Tien jaar terug was dit een topverdiener onder de organisaties met online nep-apotheken. Zo harkte GlavMed tussen 2007 en 2010 81 miljoen dollar binnen.

Hoewel de website van GlavMed al lang uit de lucht is, staan in het internetarchief van Wayback Machine oudere versies van glavmed.com opgeslagen. Zo is te zien hoe je als nieuwe 'affiliate' destijds met het centrale webshopsysteem van GlavMed vrij simpel je eigen apotheekwebsites kon optuigen. Voor die websites heb je als 'affiliate' de keuze uit een aantal verschillende designs – waaronder ook "Canadian Pharmacy Ltd".

Russische concurrentie

Tegen 2010 concurreren verschillende grote Russische netwerken concurreren al jaren met elkaar. Allemaal willen ze een groter aandeel van de medicijnmarkt. In een poging elkaar uit te schakelen, lekken de hoofden van de netwerken allerlei berichten en databases van elkaar uit naar onderzoekers, journalisten en de Amerikaanse autoriteiten. Eind 2010 begint ook de Russische overheid een onderzoek naar Igor Gusev, de 'zakenman' achter GlavMed. "Het lijkt erop dat ik diep in de shit zit", schrijft Gusev in gelekte berichten. "Ik heb maar één wens – om naar Taiga (afgelegen bossen in Siberië, red.) te vluchten en een jaar lang geen Internet te hebben."

GlavMed-voorman Igor Gusev is dus met de noorderzon vertrokken, en hij houdt zich tot op de dag van vandaag goed verborgen. Met zijn verdwijning leek na 2010 ook de online nep-apothekenbusiness in te zakken. Maar waar komen dan alle huidige webshops met ivermectine vandaan?

Nederlandse sites

"Everywhere hysteria. Time to earn extra money :) Are there any businesses selling drugs for coronavirus or flu?" In maart 2020 hoopt gebruiker 'disqus' een slaatje te kunnen slaan uit het oprukkende virus. Het Russische internetforum voor 'affiliates', Gofuckbiz.com, is nog altijd actief, en binnen no time wordt 'disqus' gewezen op nieuwe apothekennetwerken en de stijgende vraag naar alternatieve medicatie tegen covid-19: "Chloroquine (verwijzing naar hydroxychloroquine, red.) may be in great demand now, so get involved."

Hot-pharm.com is dan ook niet de enige illegale online apotheek van Russische makelij, en het beoogde publiek is niet meer alleen Amerikaans. Om geld te verdienen aan hun nep-apotheken, houden de Russen constant bij welke woorden er het meest gegoogled worden. Zo zagen ze bijvoorbeeld ook dat 'ivermectine' als zoekterm in Google Trends omhoog schoot voor een aantal landen, waaronder Nederland.

Op sites als ivermectine-kopen.com en ivermectinetabletten.com worden nu ook Nederlanders verleid. Op het eerste gezicht zijn de websites goed opgezet, ze bevatten achtergrondinformatie over het medicijn en om betrouwbaar over te komen gebruiken ze vaak dezelfde kleuren en lettertypes als overheidswebsites. Maar als je iets beter kijkt, valt bijvoorbeeld op dat zinsconstructies vaak niet kloppen.

In eerste instantie zien deze Nederlandse sites er anders uit dan de Pharmacy Mall die Vincent Everts liet zien. Maar als je op een van de grote oranje "Ivermectine kopen"-knoppen klikt, dan kom je bij precies dezelfde soort website uit. Zo wordt duidelijk dat het om hetzelfde Russische netwerk gaat.

Coronamelkkoe

Ook Brian Krebs is de heropleving van de online nep-apotheken niet ontgaan. Hij noemde onbewezen coronamedicijnen vorig jaar al een "melkkoe voor nep-apotheken". In 2020 onderschepte de Nederlandse douane negen keer zoveel illegale medicijninvoer als in 2019. En eind 2021 stond in een persbericht van de douane dat er een grote partij ivermectine was tegengehouden aan de grens, onder andere afkomstig uit India. Waarschijnlijk kopen en slikken honderden Nederlanders dus pillen die ze – zonder het te weten – kopen van Russische criminelen. Zijn die pillen veilig?

We besluiten om zelf ivermectine te bestellen via hot-pharm.com en twee andere soortgelijke webshops. We willen niet dat onze creditcardgegevens in handen komen van criminelen, dus we gebruiken een prepaid creditcard. Als bonus krijg je van Pharmacy Mall bij je bestelling gratis twee losse pillen Viagra.

Wekenlang is er radiostilte vanuit hot-pharm. We vrezen daarom dat onze pillen hetzelfde lot hebben getroffen als de ivermectine van Maurice de Hond: onderschept door de douane. Maar drie weken later komt er goed nieuws. PostNL wil graag 4 euro aan inklaringskosten hebben voor de bezorging van een "health product" dat vanuit India naar ons is gestuurd door "test customer 3". Een paar dagen later komen de pillen aan – zonder doosje en zonder bijsluiter.

We hebben de pillen laten testen door het laboratorium van apothekersvereniging KNMP. Daar is gemeten of de werkzame stof ook aanwezig is in de pillen. Op de pillenstrip staat dat er 3mg ivermectine in de tabletten aanwezig is. Het lab vindt circa 2,5mg. Het is dus niet de juiste dosering en zou in Nederland niet verkocht mogen worden, maar het is wel degelijk ivermectine.

Hoe kan het dat die apotheekwebshops vrij makkelijk medicijnen naar Nederlanders kunnen opsturen die normaal alleen op recept te krijgen zijn?

"Van ivermectine is bekend dat het een probleem is", zegt Mariël van Dam, woordvoerder bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). "Maar op het moment dat een website in het buitenland gehost wordt, kunnen we niets. Dat is flauw, maar dat is de juridische werkelijkheid", vertelt ze. "Wat we wel doen is samen met de douane illegale medcijnen in beslag nemen. Daar zijn we zéker bij betrokken. We geven ook steeds aan dat het gevaarlijk kan zijn."

Nederlandse webhosts

In de loop van het onderzoek blijkt dat veel websites van online nep-apotheken worden geregistreerd of gehost via bedrijven in Nederland. Een paar voorbeelden van dat soort bedrijven zijn WorldStream, Hosting Concepts en OVH SAS.

Het is niet zo vreemd dat juist in Nederland relatief veel illegale internetcontent gefaciliteerd wordt. Vanwege de betrouwbare energievoorzieningen en toegang tot belangrijke onderzeese internetkabels is Nederland een belangrijk knooppunt in het Europese internetverkeer. We hebben daarom ook heel veel datacenters.

Veel criminele sites worden gehost via zogeheten colocatie-datacenters. Dat zijn datacenters die hun serverruimte opdelen in kleine stukjes en die weer via tussenpersonen verhuren aan klanten die bijvoorbeeld een website willen hosten. Al die tussenpersonen vormen een keten van bedrijven waar een crimineel zich achter kan verstoppen. In Nederland staan zo’n 200 van dit soort colocatie-datacenters waar vele duizenden sites worden gehost. Nederland staat mede hierdoor al jaren in de top van foute landen waar ook kinderpornosites worden gehost en waar veel phishing-aanvallen vandaan komen.

Aansprakelijk

Maar ook als bekend is dat twijfelachtige buitenlandse apotheken buiten de Nederlandse wet opereren op Nederlandse servers, blijft het vaak lastig om hiertegen op te treden. De vraag is namelijk in hoeverre je bedrijven die hostingdiensten faciliteren aansprakelijk kunt stellen voor wat klanten op hun servers uitspoken.

De Amerikaanse voedsel- en warenautoriteit, de FDA, stuurde al in 2018 meerdere waarschuwingen aan Hosting Concepts BV omdat een hele reeks internetadressen van illegale nep-apotheken bij hen geregistreerd stond. Het zal niet helpen dat Hosting Concepts aan tussenbedrijven de service biedt om de gegevens van webklanten af te schermen in openbare databases.

"We zijn niet verantwoordelijk voor de content van een website", begint Arno Vis, directeur van Hosting Concepts. "Het is voor ons soms ook heel lastig beoordelen of een site wel of niet illegaal is. Ik had nog nooit van ivermectine gehoord. Dus hoe moet ik beoordelen of een website die dat aanbiedt legaal of illegaal is? Dat is voor ons niet te doen."

Internetadressen worden door het bedrijf wel verwijderd na een klacht. Dit loopt ook in lijn met juridische verplichtingen van hostingbedrijven in Nederland: je hoeft niet op zoek te gaan naar malafide praktijken, maar bij klachten moet je wel actie ondernemen. Vis: "We nemen dan contact op met onze klant, wat vaak een hostingbedrijf is. Als die niet reageert, dan halen we de site binnen 5 dagen zelf offline. Reageert ‘ie wel, dan heeft het hostingbedrijf contact gehad met diens klant en heeft die aangegeven dat wat hij doet legaal is. Dan houdt het voor ons op. We hebben dan geen juridische middelen om wat te doen."

Dit laat zien hoe een keten van tussenbedrijven de aansprakelijkheid bemoeilijkt bij illegale praktijken.

We bespreken met Vis een aantal van de nep-apothekenwebsites die we zijn tegengekomen in ons onderzoek, zoals pharmrx-1.com, hfs-reg.com en hfs-support.com. "Die hebben we al verwijderd", zegt Vis als hij voor ons in de administratie van zijn bedrijf zoekt. "Er is een klacht over pharmrx-1 binnengekomen, dat de site wordt gebruikt om mensen over de hele wereld op te lichten met nepmedicijnen en dat Interpol en de Russische FSB (geheime dienst, red.) er onderzoek naar doen. De klacht is binnengekomen in 2020 en toen is de domeinnaam door ons verwijderd. Vervolgens heeft de eigenaar de site verhuisd en bij een andere host ondergebracht", vertelt hij.

De site werkt dus nog steeds omdat de oplichter de website snel bij een ander bedrijf heeft ondergebracht. Het simpelweg verwijderen van websites heeft op die manier eigenlijk weinig zin, erkent Vis. "Als je een site verwijdert, popt het ergens anders weer net zo makkelijk op. Dat is ook mijn grote bezwaar tegen wat we met z’n allen doen in het internet. Je kunt de sites verwijderen en als alle hosts en domeinregistranten dat doen, dan wordt het op den duur niet meer lucratief om dit soort criminele websites te maken. Maar voor we daar zijn, dat duurt echt wel lang. Uiteindelijk is het een politiek probleem, maar de politiek begrijpt nog niet zoveel van internet helaas. Er moet meer worden geïnvesteerd in de bestrijding van dit soort internetcriminaliteit."

Producent in India

Op de pillenstrippen ivermectine die zijn aangekomen staan de namen van twee bedrijven. JohnLee Pharmaceuticals en SaintLife International, beide in India. JohnLee lijkt de exporteur, SaintLife de producent van de pillen.

We zoeken online naar meer informatie over beide bedrijven. Op een Indiase site met exporteurs vinden we foto’s van JohnLee. De zaak maakt een weinig vertrouwenswekkende indruk. Het uithangbord heeft betere tijden gekend, het kantoor ziet er rommelig uit en medewerkers lopen op blote voeten rond. De exporteur strooit op de site met certificaten die de betrouwbaarheid van het bedrijf moeten benadrukken. Maar de foto’s laten een heel ander beeld zien: het is er een zooitje. SaintLife daarentegen doet haar best om professioneel over te komen. Met een gelikte site met foto’s van een fabriek, gebruikte apparatuur en medewerkers in labjassen.

We bellen zowel JohnLee als SaintLife op. De eerste wil niet praten, maar een manager van SaintLife wil wel een boekje opendoen. "We exporteren veel naar Europa en andere landen", vertelt hij. "We zijn de grootste fabrikant van ivermectine in India. De vraag neemt toe. We fabriceren voor één provincie in India alleen al 90 miljoen pillen in 2 maanden tijd. Ivermectine helpt heel goed tegen covid-19. Het is veilig. Het wordt al jaren gebruikt tegen parasieten. Recent is er veel onderzoek verschenen dat laat zien dat het werkt tegen covid-19."

Maar als we doorvragen naar de betrouwbaarheid van ivermectine en uitleggen dat artsen in Nederland het niet mogen voorschijven, wordt hij minder stellig. "Veel dokters hebben veel meningen. We kunnen niet helemaal concluderen of het werkt of niet. Alleen klinische onderzoeken kunnen dat bewijzen. Voor veel mensen werkt het. Ik heb het gebruikt. Het kan geen kwaad."

Maar kwaad kan het nou juist wel, zegt Ruud Coolen van Brakel, directeur van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik. "Het is een direct gezondheidsrisico omdat mensen deze pillen blijkbaar zijn gaan zien als alternatief voor de vaccinatie. Ze denken dat ook als ze ongevaccineerd zijn en geïnfecteerd worden met het coronavirus, ze een heel laagdrempelige manier hebben gevonden om ernstig ziek worden tegen te gaan. Dat is niet het geval", zegt hij. "Dus er zullen mensen zijn die zeer ernstig ziek worden of op de intensive care terechtkomen omdat ze zich vanwege het geloof in ivermectine niet hebben laten vaccineren."

Coolen van Brakel schrikt van de hoeveelheden die SaintLife in India fabriceert, benadrukt hij. De 90 miljoen geproduceerde tabletten in 2 maanden voor één provincie "is echt een enorme hoeveelheid", zegt hij. "In Nederland worden regulier tussen de 2000 en 2500 pillen per maand verstrekt."

Dreigementen

Ondanks de ernst van de zaak, wilden veel artsen en experts niet reageren op ons onderzoek. Artsen en de instanties die medicijnrichtlijnen opstellen vrezen de negatieve reacties van coronasceptici als ze zich uitspreken over covid-19 en ivermectine. Een terechte vrees, gezien de dreigende brieven of zelfs aanklachten aan het adres van het NHG, het SWAB (Stichting Werkgroep Antibiotica Beleid) en individuele artsen.

Als we Maurice de Hond confronteren met het onderzoek dat we zijn begonnen na zijn video met Vincent Everts, waarin ze hun duizenden volgers naar de website Pharmacy Mall sturen, wil hij niet op onze vragen reageren. "Relevante onderwerpen aan de orde stellen en eerlijk met de informatie omgaan ben ik bij jullie noch bij veel van je collega’s de laatste anderhalf jaar tegengekomen", mailt hij terug.

Everts wil ons wel te woord staan. "Ik weet niks van die websites, die hebben we niet onderzocht, niet anders dan via Google", geeft hij toe. "En als jij zegt dat je het onderzocht hebt en dat het Russische maffia is, dan geloof ik graag dat je dat beter weet dan wij."

Of hij en De Hond zich schuldig maken aan het maken van publieksreclame voor een medicijn dat uitsluitend op recept mag worden verstrekt, verboden volgens de Geneesmiddelenwet, weet Everts niet. "Ben ik reclame aan het maken? Wat is de definitie van reclame? Want op zich, wij krijgen überhaupt helemaal geen geld voor deze uitzending. Dit is niet reclame maken." "Ivermectine is een tricky gebied", vervolgt hij. "En het is ook eigenlijk niet waar ik mijn expertise in heb."

Everts overweegt om de video naar aanleiding van onze bevindingen aan te passen. Op het moment van publicatie van dit artikel staat deze nog steeds ongewijzigd online.

'Het is criminele handel'

Op aanraden van BN’ers en politici kopen Nederlanders een onbewezen covid-19-medicijn van onbetrouwbare buitenlandse online apotheken. De inspectie moet toekijken. Wie zonder doktersvoorschrift bij zo’n nep-apotheek ivermectinepillen bestelt, heeft niet alleen geen idee wat er precies in zit, maar neemt ook een groot risico door medicijnen te nemen zonder toezicht van een arts en door zich niet werkelijk te beschermen tegen covid-19.

De betrokken producent en exporteur in India nemen nog altijd geen verantwoordelijkheid en zeggen niets te weten van hun Russische zakenpartners. Ruud Coolen van Brakel zet hier vraagtekens bij, nadat we het onderzoek met hem hebben besproken. "Je bent bezig met illegale handel. Het is criminele handel. En daar werk je aan mee. Dat weten zij natuurlijk heel goed, want daar verdienen ze hun geld mee."

Ondertussen halen Russische criminelen, die ook de creditcardgegevens van hun kopers in handen hebben, grote sommen geld binnen. Een criminele miljoenenindustrie, die mede mogelijk wordt gemaakt door duizenden Nederlandse klanten en de Nederlandse rol in het wereldwijde internet. Coolen van Brakel: "We helpen de zoveelste Russische maffiabaas aan een nieuwe Bentley."

Met dank aan Pointer's OSINT-community