Samen met afval als vistuig, takeaway-bakjes en wikkels vormen ballonnen een groot deel van het zwerfvuil dat in Europa in zee gevonden wordt, zo lezen we in een recent rapport van onderzoeksbureau CE Delft. Toch worden ze nog kleurrijk en massaal opgelaten op sommige plekken in ons land. Vorige maand nog verzamelden vrijwilligers 3276 ballonresten tijdens de jaarlijkse Beach Cleanup Tour van Stichting De Noordzee, waarbij 2 weken lang de Nederlandse kust wordt opgeruimd.

‘De ballon vergaat wel, maar dan is de vogel allang dood’

‘Niet fijn voor ons zeeleven,’ meent onderzoeker Jan Andries van Franeker van Wageningen Marine Research die we interviewden voor ons onderzoek naar de Plasticplaag. Van Franeker: ‘Het rubber waarvan de ballonnen worden gemaakt, vergaat in principe na een paar maanden tot jaren, maar dan is de vogel die het in zijn maag heeft gekregen al lang dood.’ Ook de plastic lintjes, stokjes en ventieltjes die aan de ballonnen zitten zorgen voor problemen. ‘Dieren raken erin verstrikt en kunnen dan geen eten meer zoeken en verhongeren.’

Volgens Van Franeker moeten we nut en noodzaak goed afwegen als het gaat om het de lucht in zenden van rubber en plastic: ‘Weerballonnen zijn een noodzakelijk kwaad, maar de feestelijkheid van een massa gekleurde ballonnen kunnen we ook krijgen door ze vast te binden en na afloop weer op te ruimen.’

Steeds meer gemeenten ontmoedigen vrolijke vervuiling

Aan de overheid dus om het oplaten van ballonnen te ontmoedigen. Inderdaad wil ook minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) dat het aantal ballonnen dat het ruim kiest vermindert. De minister zet daarvoor in op ’bewustwording’ bij burgers en gemeenten, en ze spoort die laatsten ook aan om een verbod te overwegen. Maar heeft dat geholpen? Hebben gemeenten beleid en ontmoedigen zij deze vrolijke vervuiling?

Deze vraag zetten we per mail uit onder alle gemeenten. We krijgen ruim tweehonderd reacties en het beeld is wisselend. Middelburg bijvoorbeeld verbiedt alle vormen van ballonoplating. Net als Krimpenerwaard, Schiermonnikoog en het Brabantse Son en Breugel. De helft van onze respondenten geeft aan dat ze het oplaten van ballonnen verbieden of in ieder geval ontmoedigen. Tot de ontmoedigers behoren Groningen en Noord Oost Friesland, maar ook het Gelderse Berg en Dal en het Overijsselse Hengelo.

‘Bewustwording is er al’

Aan de andere kant mailen ongeveer evenveel gemeenten dat ze niks doen. Zij zeggen geen verbod te hebben en geen ontmoedigingsbeleid. Ze wijzen op de eigen verantwoordelijkheid van inwoners, zoals de gemeente Hillegom (Z-H). Wethouder Karin Hoekstra: ‘Je kunt niet alles regelen met verboden. Wij vragen inwoners een alternatief te bedenken. Dit is een verantwoordelijkheid die mensen zelf moeten nemen. Het oplaten van ballonnen is niet iets waar je boa’s of politieagenten op af wil sturen.’

Of ze zien het er nut niet van in, zoals in het Gelderse Berkelland. ‘Wij hebben de indruk dat er al bewustwording is op het gebied van ballonnen en de schade die het aanricht aan het milieu,’ schrijft woordvoerder Wencke Hoijtink. ‘We zien amper nog festiviteiten waar ballonnen worden opgelaten in onze gemeente.’

Biologisch afbreekbare ballonnen geen oplossing

Diverse gemeenten, zoals Bladel en de combinatiegemeente Blaricum, Eemnes en Laren houden rekening met de biologische afbreekbaarheid van ballonnen. Leiden bijvoorbeeld geeft aan dat ze een verbod hebben op het oplaten van ballonnen, tenzij het gaat om biologisch afbreekbare. Die mogen wel de lucht in. Een loffelijke zet misschien als we kijken naar de ophoping van rubber en plastic in het milieu, maar de dieren die het in hun maag krijgen, lijken er niet mee geholpen. Zij zijn immers al dood vóórdat het latex eindelijk is afgebroken.

Internationale aanpak?

Nationaal beleid om het oplaten van ballonnen tegen te gaan, is er niet. Gemeenten gaan hier zelf over, geeft een woordvoerder van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat aan. Het ministerie blijft gemeenten aansporen de mogelijkheid voor een ballonnenverbod te overwegen. Daarnaast zijn ze bezig met het implementeren van het Europese verbod op wegwerpplastics. Hierdoor moet de milieu-impact van het gebruik van plastic en het rondzwerven van plastic verminderen. Ballonstokjes worden door de richtlijn per 2021 verboden. De kosten voor het opruimen van ballonnen in het zwerfafval komen voor rekening van de producent.

Benieuwd of jouw gemeente het oplaten van ballonnen verbiedt? Kijk hier op de kaart van Stichting De Noordzee. Meer weten over plastic in ons water? Kijk 15 september naar onze uitzending om 22:40 uur op NPO2.