Tieners kunnen tijdens schoolpauzes bij steeds meer fastfoodtenten en supermarkten terecht, zien we in ons data-onderzoek. Rond middelbare scholen met veel achterstandsleerlingen groeide het fastfoodaanbod in 10 jaar tijd met 48 procent het snelst. ‘Shocking’ antwoordt staatssecretaris Maarten van Ooijen van Volksgezondheid als we hem naar een reactie vragen. Ontdek op hoeveel plekken jouw puber vlakbij school terecht kan voor een ongezonde lunch.
De snackbar, de Turkse bakker, een ijssalon, de Jumbo... Het zijn de plekken die de leerlingen van het Segbroek College in Den Haag opdreunen als we ze vragen waar ze terecht kunnen voor hun lunch in onze uitzending over de toename van junkfood in ons straatbeeld. “Het is wel fijn dat al die winkels er zijn, maar het verleidt me wel om meer ongezond te eten”, geeft een leerling aan. Een ander vult aan: “Ik neem mijn pinpas niet mee naar school omdat ik anders weet dat ik wat ga kopen.” En: “Als ik andere mensen ermee zie lopen, krijg ik er zelf ook heel veel zin in."
Artsen: ‘Het aanbod stuurt de vraag’
Het ongezonde voedsel in ons straatbeeld is in 10 jaar tijd met 30 procent toegenomen en artsen en wetenschappers maken zich daar ernstig zorgen over. Het draagt namelijk bij aan het oplopende overgewicht en ziektes zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten en kanker. Voedingswetenschapper Jaap Seidell van de Vrije Universiteit vertelt ons: “Wij zien dat het aanbod de vraag stuurt. Dat wil zeggen dat als er veel ongezond eten is, dat er veel ongezond wordt gegeten.”
We zijn benieuwd hoe het zit met die ongezonde verleiding rondom scholen: laat de data ons ook zien wat de leerlingen van het Segbroek College ons vertellen? Is er veel ongezond eten?
In 2021 zijn er 882 middelbare scholen die in 2011 ook al bestonden. Van deze scholen kunnen we de verandering in 10 jaar tijd berekenen. We kijken waar leerlingen binnen 5 minuten lopen terechtkunnen voor fastfood (snackbars, grillrooms, shoarmatenten etc.), een supermarkt of ander ongezond eten zoals ijs of snoepgoed. Wat blijkt? In 10 jaar tijd is het aantal fastfoodlocaties binnen 5 minuten lopen van scholen met 40 procent gestegen. Ook het aantal supermarkten in de directe omgeving van scholen nam met 26 procent toe.
Buiten fastfoodtenten en supermarkten zijn er ook nog diverse locaties waar ongezond voedsel verkocht wordt. Dit is een kleine groep. Als we deze locaties zoals ijssalons en snoepwinkels meenemen komen we in tien jaar tijd op een totale stijging van 35 procent van locaties waar je ongezond voedsel kan kopen.
Zoek hier de eetomgeving van jouw middelbare school op
Hier zie je een kaart met daarin de ongezonde eetomgeving van alle middelbare scholen in 2021. Wanneer je een school gekozen hebt die in 2011 ook al bestond zie je de stijging (of daling) in het aantal ongezonde voedsellocaties.
(Het artikel gaat onder de kaart verder)
We kijken ook naar de achterstandsscores van de scholen: dat zijn scores die het CBS per school berekent en doorgeeft aan het onderwijsministerie zodat zij kunnen kijken hoe ze het onderwijsgeld verdelen over de scholen. Als een school veel ‘achterstandsleerlingen’ heeft, dus bijvoorbeeld leerlingen waarvan de ouders een lage opleiding hebben of schulden, dan is de verwachting dat zij het moeilijker kunnen hebben op school en er dus meer onderwijsbudget nodig is.
Als we alle middelbare scholen op volgorde naar achterstandsscore in een lijst zetten, dan zien we dat bij de scholen met een hoge score, dus met de meeste achterstandsleerlingen, het fastfoodaanbod het meeste toenam. Namelijk met 48 procent. Terwijl de toename bij scholen met een lage score, dus met weinig achterstandsleerlingen ‘slechts’ 32 procent was. De toename van supermarkten op 5 minuten lopen was bij achterstandsscholen ook groter (39 procent) dan bij scholen met weinig achterstandsleerlingen (15 procent).
Volgens Jaap Seidell is de grote toename bij achterstandsscholen extra wrang: “Al deze verleiding verergert de problemen van deze kinderen. Gemeenten zouden grenzen moeten kunnen stellen aan de hoeveelheid junkfood.”
Wat doet overgewicht met je gezondheid?
Meer ongezond eten in je omgeving zorgt voor meer overgewicht, horen we in ons onderzoek. Kinderarts Saskia Bouma begeleidt kinderen met overgewicht naar een gezonde leefstijl en runt sinds een paar jaar zelfs een gespecialiseerde praktijk PositiefOverGewicht. Ze ziet dagelijks de problemen van tieners die te zwaar zijn: “Tijdens hun jongere jaren hebben ze een normaal gewicht en dan, aan het einde van de puberteit, worden ze flink te zwaar. Tieners groeien niet over overgewicht heen, is mijn ervaring.”
Het overkomt vaak kinderen die al een eetpatroon hadden van veel snoep en lekkere dingen, legt ze uit. In hun jonge kinderjaren komen ze daar wel mee weg omdat ze veel spelen, sporten, actief zijn en ook nog veel energie nodig hebben om te groeien. “Maar zo’n calorierijk eetpatroon wordt een probleem aan het einde van de puberteit."
VO-raad: 'Dit helpt ons niet om kinderen gezonder te krijgen'
De koepel van middelbare scholen is niet verbaasd over de resultaten van het data-onderzoek van Pointer. Stan Termeer van de VO-Raad: “We herkennen dat rondom een deel van de scholen veel ongezond voedingsaanbod aanwezig is. Recent komt daarbij dat er nu ook maaltijd- of flitsbezorgers zijn, die er eerder niet waren. Veel scholen zijn actief in het bevorderen van een gezonde leefstijl, onder andere door in de kantine gezonde voeding aan te bieden. De ontwikkeling van fastfoodaanbod zoals Pointer deze schetst helpt daar niet bij.”
Scholen kunnen met beleid wel een beetje invloed uitoefenen, laat Termeer weten, bijvoorbeeld door te zeggen dat de onderbouw niet van het plein af mag tijdens schooltijd. Maar: “Wat leerlingen buiten schooltijd doen kun je als school uiteraard moeilijk beïnvloeden.”
Het aantal tieners met overgewicht is de afgelopen 30 jaar verdubbeld en inmiddels is 1 op de 6 pubers te zwaar. “Bij jongeren begint het probleem wat later onoplosbaar wordt”, ziet ook chirurg Maurits de Brauw, die ons een kort lesje geeft over de gezondheidsgevolgen van te veel buikvet.
Een gezonde dikke persoon bestaat volgens mij niet.
Het werkt als volgt: “Buikvet is een soort hormoonklier die ontstekingshormonen aanmaakt. Door die ontstekingshormonen die in je lichaam circuleren gaat je alvleesklier kapot. Hierdoor kun je diabetes krijgen en een hoge bloeddruk. Wat weer de oorzaak kan zijn van een heel scala aan hart- en vaatziekten. Uiteindelijk leef je een stuk korter. Een gezonde dikke persoon bestaat volgens mij niet.”
Overgewicht is volgens De Brauw een sociaal besmettelijke ziekte: “De eetomgeving en de cultuur van eten en gezelligheid maakt mensen dik. Ook wennen mensen aan het feit dat anderen steeds dikker worden.”
Staatssecretaris Maarten van Ooijen van Volksgezondheid laat weten dat hij de stijging van fastfood rondom scholen tamelijk ‘shocking’ vindt en niet gek dat kinderen daar dan voor kiezen. Ook is het volgens hem ‘extra schrijnend’ dat het aanbod bij achterstandsscholen het meest is toegenomen.
Van Ooijen kijkt naar wettelijke maatregelen om de omgeving gezonder te maken, bijvoorbeeld door gemeenten instrumenten in handen te geven: “Er is niets mis met af en toe fastfood eten, maar voor onze gezondheid moeten we iets doen tegen de huidige overload.” Na de zomer komt de staatssecretaris met plannen.
Wil je weten hoe we de data-analyse gedaan hebben? Lees dan de verantwoording.
