Volgens De Jong zijn al die afwijzingen echt schadelijk voor patiënten. Voor ons onderzoek ‘hokjesdenken in de psychiatrie’ spraken we eerder met Melissa. Zij probeert al jaren voor hoogcomplexe problematiek verschillende behandelingen te krijgen, maar valt steeds tussen wal en schip. De Jong herkent dit beeld: “Voor mensen met hoogcomplexe zorg die verschillende behandelingen nodig hebben, zie je dat dit lastig in samenhang te realiseren is.”

Een belangrijke oorzaak is het specialiseren binnen de geestelijke gezondheidszorg. Dat is volgens meerdere deskundigen die wij spreken doorgeslagen. Ook klinisch psycholoog Jan Derksen kijkt er met lede ogen naar en probeert al jaren te waarschuwen voor de gevolgen. “Die smalle zorgpaden zijn een bizarre uitvinding. Mensen met complexe problematiek hebben vaak last van zowel sombere klachten als angst en vaak hebben ze ook nog kwetsbaarheden in de persoonlijkheid. Dan is het dus volstrekt onlogisch om hele specialistische ggz-instellingen op te richten, waarbij je dus mensen kan afwijzen omdat ze een probleem hebben waarover geen kennis in huis is. Zo worden mensen van afdeling naar afdeling verwezen zonder adequate hulp.”

Complexe problematiek

Derksen, die zelf al 42 jaar in de klinische psychologie werkt als docent diagnostiek aan de universiteit en in zijn eigen praktijk, pleit er al jaren voor dat de meest ervaren specialisten - klinisch psychologen en psychiaters - breed naar patiënten met complexe problematiek kunnen kijken en daarop behandelen. Hij kan zich wel voorstellen dat je iemand met autismespectrumstoornis (ASS) of verslavingsproblematiek doorstuurt naar een centrum dat helemaal gericht is op de behandeling van die ene stoornis. “Maar voor de overige 90procent van de patiënten geldt dat iedereen bij een specialistische ggz-instelling moet worden aangenomen.”

Overlap van problematiek

Dat dat nu niet altijd het geval is ziet ook De Jong, die sinds 1997 in de geestelijke gezondheidszorg werkt. “Er is zo vaak een overlap van problematiek. Ik maak mee dat de patiënten die bij ons worden aangemeld vaak al in meerdere instellingen behandeld zijn, maar dat de onderliggende psychose is gemist. Ook zie ik dat patiënten aankloppen bij een afdeling voor eetstoornissen, maar dat ze daar zeggen: we kunnen niks met persoonlijkheidsproblematiek, psychose of trauma. Andersom werkt het ook zo dat afdelingen waar persoonlijkheid en trauma behandeld worden, niets kunnen met een eetstoornis, vanwege het hoogspecialistische karakter van zo’n geïntegreerde behandeling. Plaatsen waar ze dat wel kunnen zijn schaars. Zo heb ik meerdere patiënten doorverwezen die worden behandeld voor anorexia. Maar daaronder zit trauma, persoonlijkheidsproblematiek, en depressie en soms komen daar psychotische symptomen bij. Dus dan blijf ik hen ook behandelen voor die dingen.”

De Jong ziet vaker dat er samenwerkingen worden aangegaan om toch een patiënt te kunnen helpen. “Het is mooi dat dit geregeld kan worden, ik zou echter graag zien dat het een meer structureel karakter kan krijgen en niet elke keer een nieuwe samenwerking gezocht moet worden.”

Zowel Derksen als De Jong vinden dat het specialiseren binnen de geestelijke gezondheidszorg is doorgeschoten. De Jong: “Specialiseren is nodig, omdat je een goede behandeling wilt voor wat je hebt, maar tegelijk is er ook een groep die gebaat is bij hoogcomplexe geïntegreerde behandeling. Als je op de websites kijkt van sommige instanties, zie je dat ze contra-indicaties geven. Dus als je een trauma hebt, kan je niet ook een persoonlijkheidsstoornis hebben en zeker geen psychose. Terwijl heel veel stoornissen overlappen. En het probleem is dat je uit het oog verliest tijdens zo’n specialistische behandeling dat er ook bijkomende problemen zijn.”

Binnen een aantal organisaties ziet De Jong dat de afdelingen zich specialiseren en daarbij aan ‘stepped care’ doen. Dat betekent dat je begint met behandelen van problemen of klachten die voorop liggen. “Voor enkelvoudige problemen is dat ook prima. Daarna ga je verder kijken. Voor hoog complexe problematiek kan dat echt schadelijk zijn. Want als patiënten in eerste instantie niet geholpen worden, verliezen ze het vertrouwen in de zorg. En zo kunnen patiënten afglijden. Terwijl als er gelijk hoogspecialistische zorg was ingezet, het niet zo ver had hoeven komen.”

'Je moet iedereen ontvangen'

Derksen vindt de contra-indicaties die sommige instellingen geven zeer discutabel. “Wie bepaalt dat dan? Je hebt een professional nodig aan de poort die eerst goed naar iemand kijkt. Nu worden mensen op basis van een diagnose, die misschien helemaal niet klopt, niet eens aangenomen. In principe moet je iedereen ontvangen.” Derksen zou graag zien dat de behandeling zich aanpast aan de patiënt in plaats van andersom. “Nu heb je ggz-instellingen of vrijgevestigde psychologen die zich specialiseren in een behandelmethode zoals EMDR of schematherapie. Terwijl je moet eerst goed en vooral breed naar de patiënt kijken en dan bedenken welke behandeling het meest geschikt is.”