Sander zit al meer dan 20 jaar in de ‘GGZ-molen’ zoals hij dat noemt. Als gevolg van een verleden van seksueel misbruik en pesterijen kampt hij met ernstige depressies. Sander heeft al diverse opnames en behandelingen achter de rug, maar die hebben weinig effect gehad, zegt hij. “Ik heb verschillende dagbehandelingen gekregen: met psychologen gepraat en ik ben in het ziekenhuis geweest omdat ik ook lichamelijke klachten had. Maar niets hielp. Ik zakte steeds weer terug.”

Veilige plek verdwijnt
Sander komt eind vorig jaar in het Centrum voor Psychotherapie in Lunteren. Een riante villa in het Gelderse groen, waar mensen met ernstige persoonlijkheidsstoornissen en een traumatisch verleden terecht kunnen voor een behandeling. Anders dan bij ambulante hulpverlening, waarbij de patiënt één of meerdere dagen per week een dagbehandeling volgt vanuit huis, biedt deze kliniek een intensieve groepsbehandeling aan.

Sander verblijft doordeweeks in de kliniek, waar hij met lotgenoten in contact komt. En waar ook buiten officiële therapie-uren de behandelaren en medecliënten hem confronteren met zijn gedrag.

De behandeling slaat aan. Sander: “Het voelde als een vertrouwde veilige plek. Ik ging stap voor stap vooruit. In een paar maanden was ik al verder dan in die afgelopen 20 jaar.”

Maar aan die veilige omgeving komt plots een einde begin maart, als het bestuur van Pro Persona op de stoep staat in Lunteren. Personeel en cliënten worden bij elkaar geroepen in een zaaltje en krijgen te horen dat het bestuur de deuren van de kliniek wil sluiten.

“Het nieuws sloeg in als een bom”, zegt Dominique van de Loo, die behandelaar is bij het Centrum voor Psychotherapie. “Iedereen was verbijsterd of boos. We begrepen er niets van. We hebben veel tevreden cliënten, goed gevulde teams. Hoe kun je zo’n goed lopende kliniek sluiten? We snappen het nog steeds niet.”

Kille cijfers
Op dat moment zijn er nog veel vraagtekens: waar moeten de cliënten straks naar toe? Hoe kunnen ze een behandeling voortzetten? Maar het besluit voor Pro Persona om de kliniek na 73 jaar dicht te doen staat dan al zo goed als vast. De zorginstelling moet miljoenen bezuinigen. Door de kliniek te sluiten valt er een belangrijke kostenpost weg. “De keuze is gevallen op het sluiten van het Centrum voor Psychotherapie, omdat het relatief hele dure behandelingen zijn”, zegt bestuurder Marc Verbraak. De reden van de sluiting is dus niet zozeer omdat de kliniek zelf zo slecht loopt, maar omdat de zorginstelling als geheel al 4 jaar op een rij worstelt met rode cijfers.

“Binnen het Centrum hadden we een omzet van 4 miljoen per jaar. Daarvoor behandelen we jaarlijks 135 nieuwe patiënten. Dat is gemiddeld 30 duizend euro per patiënt. Voor dat bedrag kunnen wij bij een andere afdeling 3 tot 4 cliënten op jaarbasis behandelen”, legt hij uit. “Dat zijn gewoon de harde, kille cijfers.”

“Het is verbazingwekkend dat de Raad van Bestuur zo pessimistisch en negatief is”, zegt hoogleraar gezondheidseconomie Wim Groot (Maastricht University). Hij vindt het voorbarig om de kliniek nu te sluiten. “Als je de jaarverslagen bestudeert, dan zie je dat het verlies mede het gevolg is van extra kosten die door corona zijn gemaakt. Dat zijn eenmalige kosten.”

Maar het bestuur houdt voet bij stuk, ze zijn overtuigd dat sommige cliënten evengoed een deeltijd- of ambulante behandeling kan volgen die inmiddels een stuk effectiever zijn dan vroeger. Sander heeft er desondanks weinig vertrouwen in. “Ik heb al ambulante therapie gevolgd”, reageert Sander. “En daarvan was al gebleken dat het niet werkte. Daarom zat ik juist in Lunteren.”

Wachten
Cliënten komen bij het Centrum voor Psychotherapie terecht, vaak nadat ze jarenlang ambulante behandelingen hebben gevolgd die niet of onvoldoende werkten. De kliniek in Lunteren is voor velen van hen een laatste strohalm.

“Voor deze groep mensen is ambulante zorg geen goed alternatief, want het is al geprobeerd. En dat is dus onvoldoende gebleken”, zegt Niels Mulder, hoogleraar Openbare Geestelijke Gezondheidszorg en voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Psychiatrie met 3800 leden. “De behandeling die ze zouden krijgen, hebben ze niet gekregen”, concludeert hoogleraar Mulder. “Cliënten worden in die zin aan hun lot overgelaten.”

De aankondiging van de sluiting van de kliniek komt bij Sander dan ook hard aan. “Ik had eindelijk weer eens wat vertrouwen gekregen, maar dat viel nu volledig weg. Het ging met mij vanaf dat moment alleen maar slechter en in gesprek met het behandelteam hebben we toen maar besloten om vroegtijdig te stoppen. Sindsdien zit ik weer thuis.”

Zelfmoord
Hoogleraar Mulder ziet een verschraling van de specialistische zorg optreden met het verdwijnen van klinieken als die in Lunteren. En dat baart hem zorgen. “Mensen hebben een langere lijdensweg doordat ze thuis zitten met veel somberheid, doordat ze flashbacks krijgen over vreselijke dingen uit het verleden of een einde aan hun leven willen maken.”

Bij Pointer krijgen we de afgelopen maanden meerdere tips en ervaringen binnen van (ex-)cliënten en behandelaren die bezorgd of verontwaardigd zijn. Niet alleen omdat de kliniek in Lunteren sluit, ook vanwege de Kliniek Intensieve Behandeling in Amsterdam-West van Inforsa die begin dit jaar de deur dicht deed. En omdat de hoogspecialistische kliniek Altrecht Eikenboom in Zeist het aantal bedden gaat halveren. Mensen met ernstige psychosomatische klachten kunnen daar terecht: de enige kliniek in het land voor mensen wiens onverwerkte trauma’s resulteren in het uitvallen van het lichaam.

De ervaringsverhalen van zowel cliënten als behandelaren schetsen een duidelijk beeld: de kwaliteit van de zorg staat niet ter discussie, maar het verdwijnen van klinische bedden is ongewenst met alle gevolgen van dien.

Zo stuurt iemand die al maanden aan het wachten is op een klinische behandeling ons het bericht: “Zelfmoordgedachten zijn nu continu aanwezig. Keer op keer ging ik door omdat ik mezelf kon voorhouden dat ik eindelijk een passende behandeling zou krijgen. En ik beloofde mezelf dat ik dat nog zou proberen voordat ik het op zou geven.”

Ook bij de Inspectie Gezondheid en Jeugd komen meerdere meldingen en klachten binnen over het sluiten van de kliniek en de geplande beddenafbouw.

Trend vanuit huis
Dat zorginstelling hun klinische behandelingen schrappen is niet nieuw. Het omzetten van specialistische behandelingen met een verblijf in de kliniek naar een goedkopere variant met een paar uren wekelijkse therapie vanuit huis, past in een landelijke trend.

In 2010 besluiten de grote GGZ-instellingen om het aantal bedden verder af te bouwen. Twee jaar later ligt er een akkoord van zorginstellingen, zorgverzekeraars, cliëntenorganisaties en ministers Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport indertijd, om het aantal opnameplaatsen in GGZ-klinieken met een derde te gaan verminderen.

Maar (ex-)cliënten en behandelaren vinden dat er nu teveel klinische opname plekken verdwijnen. In mei trokken tientallen mensen naar het Haagse Malieveld om te protesteren, een actie van de campagne Red de GGZ om de sluiting of verdere afbraak van specialistische klinieken te voorkomen. Aan Tweede Kamerleden overhandigden de actiegroep een petitie die ruim 20 duizend keer is ondertekend.

De actievoerders kloppen aan bij minister Helder van Langdurige Zorg met de vraag om het tij te keren en klinieken niet af te slanken of te sluiten. Maar de minister zegt “niet op de stoel van de bestuurders van de zorginstelling te willen zitten”. Oftewel, de minister gaat niet over welke cliënt welke behandeling krijgt, daarvoor wijst ze naar de zorginstellingen.

Onder druk van de Tweede Kamer laat de minister een onderzoek uitvoeren door de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) die moet onderzoeken of de zorgplicht niet geschonden wordt met de recente afname van het aantal klinische behandelingen. Op de laatste dag voor het Haagse zomerreces meldt de NZa dat de zorgplicht niet geschonden is.

Zorgverzekeraars zijn verantwoordelijk voor de continuïteit van de zorg, en die houden zich aan de zorgplicht, constateert de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Als er zorgen zijn over de kwaliteit van de zorg, dan is het de Inspectie Gezondheid en Jeugd die daarop toeziet. Maar die gaan er niet over of een behandeling wel of niet ambulant kan voor een cliënt, of dat een gesprek van een paar uren met de psychiater volstaat of dat een langdurige opname beter is. Dat bepalen de zorgaanbieders zelf, en staat los van de zorgplicht.

“We hebben de geestelijke gezondheidszorg in Nederland zo geregeld, dat niet één partij er verantwoordelijkheid voor is”, zegt Mulder. “En omdat het niet zo helder gedefinieerd is, kan deze zorg steeds meer verdwijnen voor dit soort specifieke doelgroepen.”

Neerwaartse spiraal
Sommige cliënten die noodgedwongen hun klinische behandeling moesten stoppen bij het Centrum voor Psychotherapie, krijgen nu een deeltijdbehandeling wat in eerste instantie dus niet gezien werd als de beste oplossing. Andere cliënten, waaronder Sander, worden doorverwezen en komen op de wachtlijst voor een andere kliniek.

Tot oktober zijn er overbruggingsgroepen voor mensen die nog niet op een andere behandelplek terechtkunnen. Zoals Sander, maar ook Alice*. De paar uurtjes helpen haar om de tijd door te brengen, veel meer is het niet, zegt ze. “Het is geen behandeling, je wordt er niet beter van.”

Alice kampt met ernstige depressies en een posttraumatisch stresssyndroom. Ze wachtte al maanden op een plek in de kliniek, langer dan gepland omdat er wat miscommunicatie was en ze een eigen huurwoning moest regelen voordat ze kon starten, maar daar kwam ze niet zo snel aan, zo vertelt ze. En toen ze bijna aan de beurt was in Lunteren, ging de deur dicht.

“Ik ben doorgestuurd naar een andere kliniek waar plek zou zijn. Maar dat was niet zo, ik moest 9 maanden wachten”, zegt Alice. “Ik ben nu in totaal 2 jaar aan het wachten op een klinische behandeling.”

Ze hoopt in oktober te kunnen beginnen in een andere kliniek, maar misschien wordt het pas volgend jaar zegt ze: “Het wachten maakt me echt moedeloos. Je komt in een neerwaartse spiraal terecht en denkt: ik word nooit meer beter, ik kom hier nooit meer uit.”

De uitzending van Pointer over de GGZ is zondagavond 4 september om 19:00 uur te beluisteren op Radio 1 en om 22:10 uur te zien op NPO 2.

---

* Deze naam is gefingeerd vanwege privacy, echte naam is bekend bij de redactie.