‘Het levert de bizarre situatie op dat we duurzame energieproductie stil leggen, om enkele duizenden vogelslachtoffers te besparen,’ aldus een email die wij krijgen van een windboer. Hij benadert ons voor het onderzoek Klimaatconflict in de polder.

Windmolens die stoppen met draaien op het moment dat er vogels langsvliegen. Het provinciebestuur in Groningen liet onderzoek doen naar de haalbaarheid van dit plan, na vragen van de Partij voor de Dieren. Inmiddels is Groningen in gesprek met de Universiteit van Amsterdam over de ontwikkeling van computermodellen die de vogeltrek vrij precies zouden moeten kunnen voorspellen. Met behulp van een vogelradar en met meteorologische modellen kan over een aantal jaar worden voorspeld wanneer er grote zwermen vogels langs de Eemshaven trekken en op welke hoogte.

'Als de molen niet draait, dan wordt er minder energie opgewekt', zegt gedeputeerde Nienke Homan. 'Daar moet een afweging in gemaakt worden. Zo'n vogelradar is een mooie kans om rekening te houden met zowel de energieopwekking als met de vogels.'

Het provinciebestuur is inmiddels ook in gesprek met de ontwikkelaars van de molens. Want die zijn niet blij dat hun windmolens straks af en toe moeten worden stilgezet. ‘Stilstandvoorziening’ heet dat officieel.

Rapport laat zien: duizenden slachtoffers onder vogels

Hoeveel vogels gaan er eigenlijk dood door windmolens in de Eemshaven? Dat zijn er gemiddeld 33 per turbine per jaar. Zo staat in het rapport ‘Stilstandvoorziening windturbines Eemshaven’, uitgevoerd door twee ecologische bureaus in opdracht van de provincie Groningen. Dat is bijna 3.000 dode vogels per jaar voor de 88 bestaande windturbines tezamen en ruim 2.000 per jaar voor de 64 geplande turbines: in totaal zo'n 5.000 vogels per jaar.

Dit aantal is aanmerkelijk hoger dan op andere plekken in Nederland (in open, agrarische gebieden is dat bijvoorbeeld vijf tot tien vogels per turbine per jaar). Dit komt door het grote aantal vogels dat over het Eemshavengebied vliegt. De vogels die doodgaan zijn onder te verdelen in twee groepen: vogels op seizoenstrek en vogels die lokaal verblijven in het gebied. 45% van de slachtoffers zijn zangvogels.

Door de windturbines gedurende 25 nachten stil te zetten kan de sterfte van zangvogels tijdens de nachtelijke seizoenstrek over de Eemshaven met ongeveer 75% gereduceerd worden, aldus het rapport.

‘Bizarre situatie’

Onze tipgever spreekt zijn verbazing uit over de plannen van de provincie: ‘Groningen is een provincie die door een scherpe keuze voor concentratie van windturbines, één van de provincies is die de doelstellingen van 2020 (14% van de energie in 2020 moet duurzaam zijn, zo is afgesproken in het Energieakkoord, red.) lijkt te gaan halen. Maar ook bij deze provincie zie je diverse extra regels in het beleid met betrekking tot onder meer het verplicht stilzetten van turbines in perioden van vogeltrek en aanwezigheid van vleermuizen. Dit dreigt nogal een impact te gaan hebben op de toekomstige projecten, waardoor het nog maar de vraag is of projecten überhaupt gerealiseerd kunnen worden.’

De stilstandvoorziening is onderdeel van de vergunning die nodig is om windmolens te mogen ontwikkelen. Die vergunning wordt verstrekt door de provincie en die heeft het stilstaan van de molens er dus in opgenomen.

Onze tipgever blijkt niet de enige windboer die niet blij is hiermee. Dat bevestigt Olaf Slakhorst, juridisch adviseur Natuurbeschermingswet bij de provincie Groningen: ‘We zijn wel in goed gesprek met de windparken en er zijn nu een aantal windontwikkelaars die het belang van het stilzetten ook wel zien. Maar niet allemaal, dus de vraag is of iedereen het accepteert.’ Een windpark kan in de praktijk weigeren om de molens stil te zetten. ‘De stilstandvoorziening zit wel in de vergunning, dus dan gaan we naar de Raad van State en dan bepaalt de rechter of wij het terecht hebben opgenomen als voorwaarde of niet.’

Dip in de stroomlevering

Waarom willen windontwikkelaars dit niet? Het heeft te maken met het gegeven dat windparken op tijd moeten weten wanneer hun windmolens stil moeten worden gezet, omdat er anders een dip in de stroomlevering komt. Slakhorst: ‘Tennet is de elektriciteitsbeheerder in Nederland en het netwerk kan onstabiel worden als er heel snel een enorme hoeveelheid energie van het netwerk wordt afgehaald. Dan kan het zijn dat het hele netwerk plat gaat.’

Een windpark moet dertig uur van tevoren aan Tennet laten weten hoeveel stroom die gaat leveren. Wordt dat toch niet geleverd, dan moet Tennet energie halen uit haar eigen reservecapaciteit. Slakhorst: ‘En dat kan heel duur zijn, wel een factor honderd van de normale kosten. Die kosten worden uiteindelijk doorberekend aan degene die in gebreke is gebleven.’ De windparken dus.

De angst van windboeren is dus dat zij niet op tijd genoeg te horen krijgen dat de windmolens moeten worden stilgezet. Het is dus van belang dat de vogeltrekmodellen dertig uur van tevoren moeten kunnen voorspellen dat de vogels eraan komen. Gaat dit lukken? Dat vragen we aan de Universiteit van Amsterdam.