Lemniscaat is ’s lands bekendste kinderboekenuitgever, met bijvoorbeeld de boeken van Thea Beckman (Kruistocht in Spijkerbroek, Geef me de ruimte!) en Jan Terlouw (Oorlogswinter, Koning van Katoren). Het immens populaire De Gruffalo staat bij vrijwel iedere jonge ouder in de kast.

'De macht van 'big pharma' is veel te groot'

Maar Lemniscaat heeft nog een ander portefeuille. Boele van Hensbroek stelt vooral boeken uit te geven over ‘dingen waar we ons over opwinden, dingen waarvan we vinden dat het beter en anders kan.’ Zo vindt Boele van Hensbroek dat de macht van de farmaceutische bedrijven – ‘big pharma’ - veel te groot is. Daarover gaf Lemniscaat verschillende boeken uit. Zoals die van de Deense hoogleraar Peter Gøtzsche, die zelf jarenlang voor de farmaceutische industrie werkte en diepgravend onderzoek deed naar de handel en wandel van zijn voormalige collega's.

Maar er staan ook andere boeken in de bibliotheek van Lemniscaat. Boeken die minder op feiten gebaseerd zijn. Zoals ‘Vaccin Vrij!’ van de anti-vaccinatie-activiste Door Frankema, ‘U kunt veel meer dan u denkt’ van de controversiële alternatieve arts Hans Moolenburgh, en ‘Vaccinatie’ van micropaleontoloog (iemand die fossielen bestudeert) Viera Scheibner. Deze boeken stellen dat vaccinaties tal van schadelijke effecten hebben die door de gezondheidsautoriteiten stelselmatig worden genegeerd. De homeopathie wordt verheerlijkt als alternatief voor de reguliere geneeskunde. Daar zou je bijvoorbeeld de veronderstelde (en veelvuldig weerlegde) 'vaccinatieschade' (zoals autisme) mee kunnen behandelen.

De boeken staan goeddeels vol met onbewezen theorieën, waarvoor geen enkel bewijs is, waarmee de angst voor vaccinatie wordt aangewakkerd. Scheibner is de meest verbetene. Zij vindt bijvoorbeeld dat zij ‘alle ouders moet laten delen in mijn huidige kennis aangaande de voors en tegens van vaccinatie, zodat zij de gevaren zien en weten hoe weinig effectief vaccins in feite zijn.’ Je zou kinderen ook met homeopathie kunnen beschermen: ‘De homeopathische beginselen zijn al circa 180 jaar in de praktijk beproefd en ze hebben hun wetenschappelijke geldigheid onomstotelijk bewezen.’ Ondanks de stelligheid waarmee een en ander wordt beweerd (‘Vaccinatie is verreweg de voornaamste oorzaak van wiegendood’) plaatst zij er wel een disclaimer bij. ‘De uitgevers, auteurs, boekhandelaren en redacteuren/vertalers zijn in geen enkel opzicht verantwoordelijk voor de gevolgen van handelingen op basis van de informatie in dit boek, noch voor enigerlei fouten of omissies. Zij wijzen iedere aansprakelijkheid af ten opzichte van eenieder die iets heeft gedaan of nagelaten omdat hij of zij geheel of gedeeltelijk vertrouwde op de inhoud van deze publicatie.’

Vaccin Vrij! staat vol met anekdotisch ‘bewijs’. Zo schrijft Frankema: ‘Er zijn ouders die ons niet alleen kunnen vertellen hoe hun kind na vaccinatie wegzakte in autistisch gedrag, maar ook hoe het kind opknapt als ze met voeding, supplementen en alternatieve therapieën aan de slag gaan.’ En ook Frankema dekt zich in tegen eventuele schadeclaims: ‘Alle aansprakelijkheid voor enigerlei directe of indirecte schade van welke aard dan ook, die voortvloeit uit of in enig opzicht verband houdt met informatie die door middel van dit boek verkregen is, sluit ik uit.’

Iedereen mag uitgeven wat hij wil

Wij zijn natuurlijk voor de vrije pers; we moeten geen boeken gaan verbieden. Het is een groot goed in een democratie dat iedereen mag uitgeven wat hij wil. Maar waarom geeft Boele van Hensbroek juist deze titels uit? Hoe ziet hij zijn morele rol in het maatschappelijk debat als daar, zoals hier het geval is, risico’s aan verbonden zijn?

Boele van Hensbroek zegt tegenwicht te willen bieden aan het volgens hem alomtegenwoordige pro-vaccinatiestandpunt. De overheid zou niet onafhankelijk zijn van de industrie. Die zou ‘met de benen op tafel met de industrie overleggen.’ Boele van Hensbroek: ‘Ik vind dat een probleem als mens en als uitgever vind ik het belangrijk dat er een tegengeluid is.’

Teun van de Keuken: 'Maar zo werkt het toch niet? U zegt: deze kant roept allemaal onzin en dan gaan we helemaal aan de andere kant ook onzin roepen. Nee dan moet je een heel afgewogen boek uitgeven.'

Boele van Hensbroek: ‘Dat voel ik helemaal niet. (…) We zitten in een samenleving waarin de industrie een ongelooflijke positie heeft. Iedereen die zich daartegen in het verweer wil stellen, is in een minderheidspositie. Die moet zich verdedigen. Je moet een straatvechter zijn.’

'Wat als half Nederland zegt: Ik stop met vaccineren?'

Van de Keuken: ‘Zou u het fijn vinden als heel Nederland dit boek leest en de helft van Nederland zegt: Ik stop met vaccineren?’

Boele van Hensbroek: ‘Daar zou ik niet mee zitten. Weet je wat er dan gebeurt? Dan gaat er een geweldige discussie ontstaan. Als de helft van Nederland het niet meer wil, dan krijg je ineens van: Shit waar zijn we eigenlijk mee bezig? Waarom krijgen we dat mensen niet meer aangepraat? Hoe zit dat eigenlijk? En dan gaan we er beter over nadenken en dan gaan we misschien wel een situatie creëren waarin de overheid onafhankelijk onderzoek subsidieert.’

Van de Keuken: 'U heeft kinderen, heeft u die laten vaccineren?'

Boele van Hensbroek: ‘Die heb ik maar een enkel vaccin laten geven. Het meeste niet. En dat is in overleg met mijn arts.’

Volgens Boele van Hensbroek wordt het gevaar van ziektes overdreven. ‘Kinkhoest is niet zo gevaarlijk als iedereen denkt.’

Van de Keuken: 'Stel dat u een kind heeft en u vaccineert het niet en dat kind krijgt de mazelen. Dat was een hele ernstige ziekte waarvan we vergeten zijn hoe ernstig dat is.'

Boele van Hensbroek: ‘You’re kidding!’

Van de Keuken: Wat ‘you’re kidding’?

Boele van Hensbroek: ‘Er is een hele generatie met de mazelen opgevoed, er is helemaal niets met de mazelen aan de hand! Wat laat u zich nu aanpraten? We hebben gewoon een kinderziekte gehad, u bent in een generatie opgegroeid dat er ook mazelen was, er is niets mis mee.’

Eerder dit jaar sloeg Wereldgezondheidsorganisatie WHO alarm. Want het aantal overlijdens aan de mazelen neemt snel toe. In de eerste helft van 2018 stierven in Europa 37 mensen aan de mazelen, vooral in landen met een lage vaccinatiegraad. Ernstige complicaties zijn gelukkig zeldzaam, maar hoe groter een uitbraak, hoe groter de kans dat mensen blijvend letsel overhouden aan de ziekte. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) schrijft: ‘Middenoorontsteking en longontsteking komen regelmatig voor. Een andere, zeldzame, complicatie is hersenontsteking (1 op 1000 ziektegevallen). Tijdens de vorige epidemie (1999/2000) is 1 op de 1000 gemelde mazelenpatiënten overleden aan de complicaties van mazelen.’

'Kinderen die autistisch zijn geworden door vaccinatie'

Niet alleen de mazelen vormt een risico, in Nederland overlijdt gemiddeld jaarlijks één baby aan de kinkhoest. Geconfronteerd hiermee reageert Boele van Hensbroek: ‘Dat kan zijn dat dat gebeurt maar heeft u ook de ouders van de kinderen ontmoet die autistisch zijn geworden?’

Van de Keuken: 'En dat is dus een fabeltje.'

Boele van Hensbroek: 'Waarom bent u zo bevooroordeeld?'

Van de Keuken: ‘Ik ben niet bevooroordeeld. Dat onderzoek over autisme, daarvan is al lang bekend dat dat een gefabriceerd onderzoek is, teruggetrokken door het wetenschappelijk tijdschrijft waarin het is gepubliceerd. Er worden dus fabeltjes verspreid en daarom zeg ik: Dat is gewoon onzin en dat moet u dan niet verspreiden, die onzin.’

Boele van Hensbroek: ‘Ik denk dat het een beetje anders ligt, u heeft er blijkbaar een mening over, ik heb geen mening.’

Van de Keuken: ‘Het misverstand is dat u zegt dat het een mening is. Het is niet zo dat ik de mening heb dat het wel of niet werkt, ik heb naar dat verhaal gekeken over autisme, ik weet dat het is teruggetrokken, dat het een gefabriceerd onderzoek was. Dat heeft niets met een mening te maken. En dan zegt u: Heeft u wel eens met iemand gesproken met autisme?’

Dat vaccinaties autisme zouden veroorzaken is veelvuldig weerlegd, maar het blijft een hardnekkige fabel. De Nederlandse Vereniging voor Autisme, voelde zich eerder zelfs genoodzaakt dit nog maar eens duidelijk te stellen: ‘De mythe dat vaccinaties invloed zouden hebben op het ontstaan van autisme, of de stoornis zelfs zouden veroorzaken, sterft maar niet uit. De beweringen van de voormalige Britse arts Andrew Wakefield, in zijn frauduleuze Lancet-artikel, zijn inmiddels al herhaaldelijk op wetenschappelijk niveau weerlegd.’ En: ‘Wij willen dan ook oproepen tot het stoppen van verspreiden van feitelijke onjuistheden over het ontstaan van autisme, aangezien dit kan leiden tot veel onrust en onbegrip.’

Vaccinaties hebben bijwerkingen

Overigens hebben vaccinaties, zoals alle medicijnen, natuurlijk bijwerkingen. Zoals een zere arm, of hangerigheid. Ernstige bijwerkingen zijn zeer zeldzaam. Meer daarover is te lezen op de website van het Rijksvaccinatieprogramma. Daar zijn ook alle bijsluiters van de vaccins te vinden.