Zonder dat de IND’er zijn naam noemt en met een anoniem telefoonnummer spreken we elkaar. Voor het gemak noem ik hem in dit artikel Peter. Hij wil benadrukken dat hij geen klokkenluider wil zijn. “Ik doe dit niet om de IND af te vallen, maar zou vooral graag zien dat er intern hier bij de IND echt wat verandert in de positieve zin. Want niemand heeft hier baat bij: de medewerkers niet, de vreemdelingen niet en de advocaten niet.”

Hiërarchische prestatiecultuur

Wat is er volgens Peter aan de hand? Daarvoor spreken we ruim anderhalf uur met elkaar. Er zijn meerdere zaken waar hij zich grote zorgen over maakt. De hiërarchische prestatiecultuur en de enorme werkdruk bij de IND zijn volgens hem zo aanwezig dat er veel collega’s overspannen thuiszitten. Peter vertelt: “De verzuimcijfers bij de directie Asiel & Bescherming is momenteel 12 procent, en de directie Juridische Zaken (waar de pleiters zitten), 13 procent.”

We vroegen de IND of dit klopt. Zij stellen: “In beide directies is er inderdaad sprake van verhoogd verzuim. De piek wordt vooral verklaard door Corona gerelateerde gevallen van kort verzuim. Verzuimcijfers zijn op dit moment (januari 2022) bij A&B 9,2 %, bij JZ 7,0%. IND-breed is dat 8,5%.”

Volgens Peter heeft het niet per se met corona te maken en is het niet gek dat zoveel mensen overspannen thuiszitten: “Een beslismedewerker krijgt een dossier en daar zit een bepaalde termijn op. Terwijl, bijna elk dossier is complex. Ondertussen voel je tijdsdruk want je moet aan een bepaalde productie voldoen. Er is nooit genoeg tijd. Dus je zit altijd tegen bergen werk aan te kijken en ondertussen zijn de advocaten en vreemdelingen boos omdat het zo lang duurt.”

Tekort

Volgens Peter worden elk jaar prognoses gemaakt van het aantal aanvragen. Denk aan asiel- en nareisaanvragen. “Maar in al die jaren dat ik hier werk, kloppen die prognoses nooit, terwijl: daar wordt wel de financiering op afgestemd. Dat betekent dat er altijd meer aanvragen zijn dan er tijd is en er is altijd een tekort aan medewerkers. Bovendien komen we echt om in beleidsregels en werkinstructies. Je raakt echt wel de draad kwijt op een gegeven moment.”

Ook op dit punt vroegen wij aan de IND hoe dat zit. Hun reactie: “Wat gaat helpen is stabiele financiering van de IND (en de keten).” Op 2 november plaatsten zij hierover het volgende bericht op hun website: "Als het nieuwe kabinet kiest voor stabiele financiering, kunnen we op tijd mensen aannemen en opleiden en voorkomen we toekomstige achterstanden", zei de waarnemend hoofddirecteur Annelore Roelofs. In het regeerakkoord is over de financiering het volgende opgenomen: “De financiering van de partners in de asielketen (met name IND en COA) moet stabieler en daarmee toekomstbestendiger worden. We investeren hiertoe €200 miljoen structureel”.

Menselijke maat

Ook Peter is zelf meerdere keren vastgelopen in zaken waarin hij graag de menselijke maat wilde volgen. “Dan vond ik het echt zielig en is het een situatie waar het niet menselijk is om af te wijzen. Dan moet je uitwijken naar andere mogelijkheden, die ruimte is er op zich wel, maar dat kost veel tijd en door de werkdruk wordt het dan dus lastig. Dan zou ik bijvoorbeeld een nota kunnen schrijven waarop de schrijnendheidstoets kan worden ingezet (die is in de plaats gekomen van de discretionaire bevoegdheid en mag alleen worden ingezet bij de eerste aanvraag, red.). Een ander probleem is ook dat ik het wel zielig kan vinden en dan geef ik voor een jaar een vergunning, maar daar help ik die vreemdeling niet echt mee. Sterker nog, eigenlijk geef ik valse hoop. Want een volgende medewerker kan het een jaar later alsnog afwijzen. Een ander risico is dat advocaten ermee aan de haal gaan en komen met soortgelijke verhalen en vinden dat die ook ingewilligd moeten worden."

De IND is een uitvoeringsorganisatie van het Rijk, net als de Belastingdienst en UWV. Allemaal organisaties die de laatste jaren onder vuur lagen, met als dieptepunt de toeslagenaffaire bij de belastingdienst. Waar als grootste oorzaak werd gewezen naar het wantrouwen waaruit geopereerd werd door medewerkers, die werkten vanuit een bureaucratisch en geautomatiseerd systeem. Volgens Peter is dat bij de IND ook aan de hand.

‘Ja-knikkers’

“Er zijn verschillende directies. Denk aan: Asiel & Bescherming; Juridische zaken en SUA (beleid). Dat zijn allemaal directies die los van elkaar werken met allemaal eigen belangen. Daar zitten directeuren die tot het gaatje gaan om politieke opdrachten te behalen. Ik heb echt meegemaakt dat er in overleggen wordt geschreeuwd tegen elkaar. Daarbij omsingelen zij zich met ja-knikkers. Ik zie gewoon om me heen dat de ja-knikkers managers worden. Mensen die een grote mond hebben of het ergens niet mee eens zijn worden op een zijspoor gezet en naar de uitgang gewerkt. Ze worden als lastig ervaren. Tegenspraak wordt dan ook niet geduld. Ik heb zelf mijn eigen weg gevonden en probeer aandacht te geven aan wat een medewerker nodig heeft en hoe ze hun werk goed kunnen doen. Dat bijt wel met het management hier.”

Peter, die van huis uit jurist is, heeft dagelijks met de praktijk van het vreemdelingenbeleid te maken. Volgens hem is het lastig dat al die werkinstructies en beleidsregels worden bepaald door een afdeling (SUA, red.) waar ze alles theoretisch benaderen. “Zij nemen de beleidsregels heel letterlijk. Terwijl: soms is zo’n regel wel 10 of 20 jaar oud, waardoor het echt achterhaald is. Ook wordt er weinig geluisterd naar de beslissers, die de belemmeringen van de dagelijkse praktijk meegeven aan SUA. Dit wordt vaak ter zijde geschoven, maar je wordt wel geacht hun advies op te volgen.”

“Kortom, als je een directie hebt die naar politieke opdrachten en geld kijkt en tot het gaatje gaat om dit te behalen, werkt dit door op managers en medewerkers. Als ze zelf al geen menselijke maat kennen, hoe moeten wij dat dan doen?” De afgelopen jaren heeft Peter de druk zien toenemen. “Eerst doordat in 2017 flink is bezuinigd en ook omdat een aantal jaar geleden een wet is aangenomen waarin is bepaald dat er dwangsommen moeten worden betaald bij te lange wachttijden (2 jaar geleden werd bekend dat de IND toen 70 miljoen euro kwijt was aan dwangsommen, red.).”

Demotiverend

Peter ziet dat er veel noodgrepen worden toegepast door de directie. “Als een zaak in de media komt of als er vragen worden gesteld in de Tweede Kamer is de kans groot dat er weer een noodgreep komt om mensen tevreden te stellen.” Hij wil hierbij niet op details ingaan, want het gaat om ‘gevoelige informatie’, maar hij ziet regelmatig dat er in media of politiek aandacht is voor een zaak en dat dat er dan opeens wel mogelijkheden zijn om een vergunning te verlenen.

Als alles echt helemaal klem loopt, te veel aanvragen, te weinig medewerkers, te grote achterstanden en te veel boetes, dan past de directie ook noodgrepen toe. In het verleden werden er volgens Peter soms duizenden zaken ‘blind’ ingewilligd. Zo van: ‘Dan zijn we daar vanaf’. En geloof mij, dit kunstje blijven ze ook in de toekomst toepassen. Dan hebben wij als medewerkers al het werk, soms jarenlang, voor niks gedaan. Het valt ook niet meer uit te leggen. Gisteren wees ik een aanvraag af omdat dat van SUA moet, morgen willig ik in zonder onderzoek omdat de directie klem zit. Je weet niet wie je binnenhaalt, wat de gevolgen op lange termijn zijn en het is geen structurele oplossing. Zo demotiverend. Waarom doen we ons werk dan nog?

Reactie IND

We vragen de IND hoe dat zit. Zij laten weten: “‘Noodmaatregelen’ zijn vaak inherent aan de fluctuaties in werkdruk. Van ‘blind’ inwilligen is geen sprake, maar dat je achterstanden probeert weg te werken met vereenvoudigde stappen in het werkproces, moge duidelijk zijn. Dat is immers wat bedoeld wordt met noodmaatregelen. Je doet iets ‘minder’ teneinde van een achterstand weer naar een normale werkvoorraad te komen. De vreemdelingenketen bestaat uit mensen. Die kun je niet bijplussen en afschalen in lijn met de grote fluctuaties in het werkaanbod. We zijn bezig om dat verder te verbeteren, maar er zullen altijd situaties zijn dat je met de bestaande capaciteit niet uitkomt. De IND heeft een grote verantwoordelijkheid om het toelatingsbeleid zorgvuldig, tijdig en met oog voor de mens achter de aanvraag, uit te voeren. Dat doen we dus nooit blind!"

Meer weten over dit onderwerp? Bekijk hier de uitzending 'Hoe menselijk is ons vreemdelingenbeleid?'