Mensen worden regelmatig van de regen in de drup geholpen door de vele bureaucratische regeltjes. Zeker als er meerdere problemen spelen en er gebruik gemaakt wordt van verschillende overheidsvoorzieningen. Het kost de samenleving jaarlijks tien miljard euro, schat onderzoeker Eelke Blokker. Als gemeenten en instanties anders naar dit soort situaties zouden kijken kan dat veel leed en ook geld schelen, volgens de onderzoeker.
Blokker is ‘actieonderzoeker’ bij het Instituut voor Publieke Waarden (IPW), een organisatie die zoekt naar innovatieve oplossingen om de met regeltjes doorspekte verzorgingsstaat beter te laten functioneren. We benaderen hem voor het dossier Schulden en vragen hem om naar het verhaal van Robin Prijs - en soortgelijke situaties - te kijken.
Schieten we er als samenleving iets mee op om iemand vanwege een ‘fraudeschuld’ bij de Sociale Dienst uit een schuldregeling te zetten? En zijn de gevolgen voor mensen zoals Robin wel proportioneel? Inmiddels staan Robin en zijn vrouw bij geen enkele gemeente meer ingeschreven, hebben ze een schuld van een ton en wonen ze overal en nergens.
Gemeentelijke (minnelijke) schuldregeling
Mensen met problematische schulden kunnen in aanmerking komen voor een gemeentelijke schuldregeling. Dat kan door de schuldhulpverlening van de gemeente geregeld worden via een saneringskrediet of door afspraken te maken met al je schuldeisers. Je betaalt dan als schuldenaar een periode – meestal drie jaar – een maandelijks afgesproken bedrag. Daarbij moet je je aan een aantal voorwaarden houden, zoals het niet maken van nieuwe schulden. Wanneer die drie jaar voorbij zijn, wordt de resterende schuld kwijtgescholden en heb je een zogenoemde ‘schone lei’. In het geval van Robin zorgde de nieuwe (maar door Robin betwiste) ‘fraudeschuld’ drie maanden voor het aflopen van het traject voor het stopzetten van de schuldregeling.
Obstakels
“Wij onderzoeken jaarlijks zo’n vierhonderd situaties van mensen die vastlopen en hulp nodig hebben”, legt Blokker uit. “Situaties zoals die van Robin en zijn vrouw. Bij het oplossen van de problemen lopen we dan vaak tegen allerlei obstakels aan. En wat we tegenkomen geven we dan weer terug aan gemeenten en verzekeraars.” Blokker hoopt dat deze instanties van hun ervaringen leren en het in de toekomst anders aanpakken.
Kapitaalvernietiging
De onderzoeker rekent voor wat het ons bovendien allemaal kost. “De zaak van Robin ken ik niet in detail, maar wij komen wel vergelijkbare situaties tegen. Wat je hier om te beginnen ziet, is dat de schuldregeling drie maanden voor het einde is stopgezet, maar er is al wel 33 maanden geld aan uitgegeven om die regeling te begeleiden. Dat kost 140 euro per maand, 33 maanden lang, dat is ongeveer 4600 euro aan publiek geld dat geïnvesteerd is. Dat is kapitaalvernietiging, dat zijn we alvast kwijt.” Doordat mensen hierdoor (net als Robin) vaak uit huis gezet worden, zo rekent Blokker verder, komt daar nog 6000 euro bij aan kosten om simpelweg alleen die handeling uit te voeren en de spullen op te slaan.
Honderdduizend euro per jaar
En daar stopt het kostenplaatje voor de samenleving vaak niet. Blokker: “Wanneer mensen op straat terechtkomen kunnen ze een beroep doen op de daklozenopvang, heel veel mensen in zo’n situatie doen dat op een gegeven moment ook. En dat kost 100 euro, per dag, per persoon.” Dus als Robin en zijn vrouw daar uiteindelijk gebruik van zouden gaan maken kost dat zo’n 73.000 euro per jaar. En dan ligt er nog een ander gevaar op de loer: “Wat wij uit ervaring weten is dat mensen in dit soort situaties door de stress in allerlei psychische nood terechtkomen. Zo’n behandeling kost gemiddeld 8000 euro per jaar. Dus reken maar uit, voor je het weet ben je 100.000 euro per jaar kwijt aan een situatie als waarin Robin en zijn vrouw zitten.”
Solidariteit
Qua maatschappelijke kosten schieten we er dus niet zoveel mee op, concludeert Blokker. “Het enige wat we er mee in de benen houden is de solidariteit. En dat is natuurlijk ook belangrijk, want we hebben met elkaar afgesproken dat je je aan de regels houdt als je een uitkering krijgt. En als je iets bijverdient je dat ook netjes doorgeeft. Maar als je zo’n verhaal helemaal afpelt en bekijkt, dan heb je daar als samenleving niet zoveel aan.”
Betere oplossing
En dus zouden gemeenten er ook voor kunnen kiezen om dit soort situaties anders aan te pakken, vindt Blokker. “Dat kan altijd. Iedere wet geeft de mogelijkheid om regelingen anders uit te voeren dan je voor de grootste groep doet. Dus als je kan aantonen dat iemand in bijzondere omstandigheden zit en dat het onhandig is om op dat moment te gaan terugvorderen, kan je daar andere keuzes in maken.”
Het was achteraf wellicht verstandiger geweest om dat ook in het geval van Robin te doen, denkt Blokker. “Als je nu terugkijkt naar de situatie waar ze in zitten, dan denk ik wel dat we daar een betere oplossing hadden kunnen verzinnen. En die keuze had dan ook niet meteen hoeven te betekenen dat Robin geen boete hoeft te doen. Je had er ook voor kunnen kiezen om hem bijvoorbeeld eerst de schuldregeling af te laten maken of hem niet uit huis te zetten. En dan naar die problemen met de Sociale Dienst te gaan kijken.”
Gelijke monniken, gelijke kappen
Blokker schat dat er zo’n 100.000 huishoudens in Nederland zijn die tegen dit soort situaties aanlopen. En waar bij het aanpakken van de problemen wellicht een betere (en goedkopere) aanpak mogelijk is. “Deze multi-probleemhuishoudens zoals we dat noemen, kosten om en nabij de 100.000 euro per stuk, dus dan hebben we het over tien miljard per jaar.” Veel gemeenten proberen wel maatwerk te leveren voor dit soort huishoudens, maar het gaat lang nog niet overal goed, concludeert Blokker. “We hebben vijftig jaar gebouwd aan een bureaucratie, waarbij protocollen en gelijkheid de norm waren. Gelijke monniken, gelijke kappen, dat is leidend geworden. En dat is toch heel lastig om te draaien.”
Doorbraakmethode
Blokker hoopt dat een door hem ontwikkelde methode, de zogenoemde Doorbraakmethode, hulpverleners helpt om op een andere manier naar dit soort complexe situaties te kijken. De methode biedt professionals een stappenplan waarmee ze kunnen onderzoeken of maatwerk nodig is en hoe ze dit het beste kunnen toepassen. “Recent hebben gemeenten en Rijksoverheid afgesproken dit beschikbaar te maken in 45 grote gemeenten”, vertelt Blokker. “Voor mensen zoals Robin kan dat het verschil maken.”
