"Hier kan niet vaak genoeg aan herinnerd worden", tweette Eric van de Beek, journalist bij pro-Russische alternatieve media. "De eerste Duitsers bij de NAVO waren nazi's." Bij zijn bericht, dat meer dan 30 duizend keer is bekeken, staat een afbeelding met daarin foto's van acht hooggeplaatste nazi's. Daarboven, tussen de vlaggen van Nazi Duitsland en de NAVO in, staat een pijl met in grote letters geschreven: 'NAZI to NATO'. "Zegt naar mijn mening veel over met welke organisatie we hier van doen hebben", schrijft Van de Beek erbij.

De afbeelding gaat veel rond op sociale media en extreemrechtse blogs, vaak met de theorie dat de NAVO zelfs zou zijn opgericht door nazi-kopstukken. Klopt er iets van de afbeelding? Waren nazi's actief binnen de NAVO? Hoe onwaarschijnlijk dat misschien nu lijkt, er zit een kern van waarheid in het beeld. Alleen zegt het niets over de NAVO van nu, en hadden ze met de oprichting van de NAVO niets te maken.

Kern van waarheid

Om met de eerste vraag te beginnen: ja, er waren mensen actief binnen de NAVO die voor het oude Duitse regime hadden gewerkt. Dat was ook toen al opmerkelijk, en ging niet zonder protest. Maar in de militaire context van toen was het niet zo vreemd, zegt Floribert Baudet, hoogleraar militaire geschiedenis aan de Nederlandse Defensie Academie en de UvA.

Na een tijdje onder geallieerd bestuur mocht West-Duitsland in 1949 weer zichzelf regeren, legt Baudet uit. "Maar ook nadat ze weer een eigen regering hadden, bleef Defensie een delicaat onderwerp. Uit angst voor een opnieuw gemilitariseerd Duitsland, moest een Duits leger uitblijven." Toch groeide ook een andere angst bij de Westerse landen: die voor het Sovjetleger, dat vele malen groter leek dan wat West-Europese landen konden ophoesten. "Het beeld van de Russen was dat ze binnen een paar uur aan de Noordzee zouden staan. Dat ze ontzettend sterk en meedogenloos waren.

In 1955 werd West-Duitsland dan toch lid van de NAVO en mocht het weer een krijgsmacht optuigen. Toen ontstond een dilemma: waar haal je ervaren militairen vandaan? Het Duitse parlement liet honderden oud-Wehrmacht-officieren screenen. Wie verdacht werd van deelname aan 'criminele' operaties tijdens de oorlog werd afgewezen. "Op zichzelf is het niet zo gek," zegt Baudet. "In de DDR [Oost-Duitsland, red.] hebben ze exact hetzelfde gedaan bij de oprichting van de krijgsmacht. Het verschil is dat ze daar vaak voormalige Wehrmacht-personeel kennis lieten aanleveren en vervolgens met pensioen stuurden. Terwijl ervaren militairen in het West-Duitse leger wel carrière konden maken."

Brunssum

Militairen die onder het nazi-regime hadden gediend, waren dus actief binnen de NAVO. Ook in Nederland. Links mediaplatform Left Laser bespreekt in een video eind juni het zogenaamde 'geheime' verleden van de NAVO-basis in Brunssum. "De belangrijkste NAVO-basis in Nederland werd geleid door nazi-officieren" stelt de presentator. En dat klopt. Maar echt geheim was dat niet.

In november 1967 werd generaal J. Graf von Kielmansegg feestelijk toegezongen door de kinderen van NAVO-militairen bij de opening van een nieuwe lagere en middelbare school in Brunssum. Enkele maanden eerder had hij, met een borrel in zijn hand, samen met opperbevelhebber Lemnitzer geproost op de opening van het nieuwe NAVO-hoofdkwartier in de Limburgse gemeente. Op de foto's van de evenementen staan stralende gezichten. Kielmansegg was de nieuwe opperbevelhebber van de NAVO-strijdkrachten in Centraal Europa – een belangrijke rol. Maar achter die glimlach schuilde ook een beladen verleden. Kielmansegg had een geschiedenis binnen het nazi-regime.

In de Tweede Oorlog vocht hij in Polen, België en Frankrijk. In 1941 schreef hij er een boek over vol antisemitisme en bejubeling van de Duitse Wehrmacht. Zijn komst naar Brunssum ging dan ook niet zonder slag of stoot. Er werd flink geprotesteerd tegen zijn benoeming. Na kritische vragen van de PvdA verklaarde de Duitse regering dat het propagandaministerie van Joesph Goebbels dit boek had geredigeerd, "anders had boek niet kunnen verschijnen." Een commissie van de Tweede Kamer oordeelde uiteindelijk dat Kielmansegg geen misdadiger was, en dus welkom in Brunssum.

Na zijn pensioen werd Kielmansegg opgevolgd door Jürgen Bennecke, een voormalig stafofficier uit het leger van Hitler. De Nederlandse regering werd van tevoren geraadpleegd over zijn benoeming, maar zag ook dit keer geen reden tot bezwaar.

Oprichting

De aanwezigheid van oud-nazi's en Wehrmachters in de NAVO was dus zeer omstreden, en zeker geen geheim in die tijd. Maar met de oprichting van de NAVO hadden nazi's niets te maken. Het NAVO-verdrag werd op 4 april 1949 ondertekend door de ministers van buitenlandse zaken van 12 landen, waaronder Nederland. Doel van de organisatie is vrede in Europa waarborgen en samenwerking tussen de leden bevorderen om die vrijheid te beschermen. Destijds ging het daarbij vooral om het tegengaan van de dreiging vanuit de Sovjet-Unie.

Duitsland behoorde niet tot de eerste ondertekenaars, maar sloot zich pas in 1955 aan, na veel twijfel van de oorspronkelijke 12 landen. Onder die eerste 12 ondertekenaars van het oprichtingsverdrag bevonden zich ook geen voormalige nazi's.

"Dat er überhaupt mensen van het fascistische Duitse regime werden ingehuurd, dat was natuurlijk koren op de molen van de Sovjet-Unie," zegt hoogleraar Baudet. "Die beschuldigde tijdens de Koude Oorlog graag het Westen ervan dezelfde ideologie te hebben als de nazi's."

De tekst gaat verder onder de afbeelding:

Russische methode: twijfel zaaien, verdeeldheid oogsten

Het is een beproefde propagandamethode. Rusland zet grote claims met een kern van waarheid in om verdeeldheid te creëren in westerse landen. Ze plant een zaadje van twijfel, en zo'n claim gaat vervolgens een eigen leven leiden op sociale media. Russisch staatspersbureau Sputnik schreef in 2016: "Er bestaat een geschiedenis van nazi inclusie onder het NAVO leiderschap, ondanks PR-inspanningen om de organisaties als tegenpolen neer te zetten."

Ook merkt Sputnik op dat het NAVO-hoofdkwartier in Brussel wel sterk lijkt op het SS-logo. Het persbureau linkt hierbij naar een slecht gemonteerde video die inmiddels van YouTube is verwijderd maar nog wel elders te vinden is. Het account dat deze video publiceerde is geen erg betrouwbare bron; het verwijst ook naar een handboek getiteld Introduction to the Alien Races.

Foto's van het NAVO-hoofdkantoor doen inmiddels ook op Nederlandse social media de ronde – maar nu verwijst niemand meer naar de Russische staatsmedia waar het bericht oorspronkelijk vandaan komt. Zo refereert iemand aan het bovenaanzicht van dit gebouw en schrijft "#NAVO = #Nazi", in een tweet die bijna honderdduizend keer is bekeken.

Conclusie

Nazi's staan dus niet aan de basis van de NAVO. Maar er zijn wel voormalige nazi-militairen binnen de NAVO ingezet om een front te vormen tegen de dreiging van de Sovjet-Unie. Die nazi's waren ook in Nederland actief, en dat ging niet zonder protest. Tegenwoordig wordt die geschiedenis vaak verdraaid en ingezet door pro-Russische kanalen en personen die de NAVO in een kwaad daglicht proberen te stellen.

Deze factcheck kwam tot stand in het kader van de Factcheck-marathon naar aanleiding van de NAVO-top met als partners Pointer (KRO-NCRV), AD en de aangesloten regionale kranten, Nieuwscheckers, de VRT, de RTBF, Knack, Factcheck Vlaanderen en deCheckers. Lees hier alle factchecks.