Meerdere bronnen die we voor dat onderzoek spraken, begonnen afzonderlijk van elkaar over hun ervaringen met Jaap van Zweden. De Amsterdammer staat alom bekend als meest gevierde en meest succesvolle dirigent van Nederland. Hij stond voor orkesten in de hele wereld en was chef-dirigent in onder meer New York, Hong Kong en binnenkort Parijs. Maar wat we ook herhaaldelijk hoorden: hij kan musici intimideren en schofferen.

Off the record

Zo schreef een voormalig orkestbestuurder ons: "Hoe gevierd hij bij het publiek ook is, het is binnen het orkestenwereldje algemeen bekend dat hij zich erg autoritair tegenover musici opstelt en hen vaak schoffeert met intimiderende en beledigende opmerkingen." We kregen in totaal vier van dit soort tips. Behalve de orkestbestuurder, begonnen ook twee musici en een collega-dirigent over Jaap van Zweden. Ze wilden er ook wel over vertellen. Twee van hen alleen op voorwaarde dat zij zelf buiten schot zouden blijven: off the record dus.  

We vonden de tips en aantijgingen ernstig genoeg om er tijd voor te maken. We spraken met musici, directie- en stafleden uit zeven van de orkesten die Van Zweden de afgelopen 25 jaar in binnen- en buitenland dirigeerde. Sinds december 2024 hebben we bijna 60 gesprekken gevoerd. Het merendeel van die gesprekken was met musici die direct met of onder Jaap van Zweden hadden gewerkt.

Angst

Bang voor juridische stappen of de gevolgen voor hun carrière, wilden de meesten van hen alleen anoniem hun verhaal kwijt. Datzelfde gold voor vier van de zes (voormalig) orkestbestuurders die we spraken over hun ervaringen met Jaap van Zweden. De andere twee, Simone Meijer (Radio Filharmonisch Orkest) en Ton Brandenbarg (voorheen Residentie Orkest) zijn te zien en te horen in de uitzending. Van alle bronnen zijn de namen bij de redactie bekend en hun interviews in audio opgeslagen.

Veel elementen uit de verhalen konden we checken, zoals een staand ontslag, ziekmeldingen of een publiek uitgevochten ruzie. Maar hoe weeg je de vaak vrij gedetailleerde maar persoonlijke ervaringen?

We besloten daarom 20 geanonimiseerde verhalen aan twee deskundigen op het gebied van grensoverschrijdend gedrag voor te leggen: Hoogleraar Sport en Recht Marjan Olfers (VU) en hoogleraar Integriteit Organisaties Rob van Eijbergen (Universiteit voor Humanistiek).  Zij concludeerden dat de gesprekken blijk geven van grensoverschrijdend gedrag. Olfers ziet een “patroon van angst”.

Uit de tientallen gesprekken die we voerden, is voor de uitzending een selectie gemaakt. Daarbij is op twee zaken gelet: dat ze enerzijds een beeld schetsen van de impact van werken onder Jaap van Zweden maar anderzijds niet zijn te herleiden naar de verteller.

Omdat veel van die bronnen vertellen over ervaringen in de orkesten van respectievelijk Dallas en Hong Kong, zijn die directies schriftelijk meermaals om een reactie gevraagd. Die is nooit gekomen. Vanuit Nederland geeft directeur Simone Meijer van het Radio Filharmonisch Orkest tekst en uitleg.

Dirigent Jaap Van Zweden heeft twee weken voor de video op YouTube verscheen inzicht gekregen in de bevindingen van ons onderzoek. Hij is uitgenodigd voor een interview, maar is op die uitnodiging niet op ingegaan. Via zijn woordvoering hebben we een aantal schriftelijke reacties gekregen en één algemeen statement in video. Het statement is integraal openomen in de uitzending.