De toestroom van minderjarige vluchtelingen groeit explosief. Vorig jaar was de nood zo hoog dat het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) voor de opvang van minderjarige vluchtelingen de hulp in moest roepen van voogdij-instelling Nidos. Nidos riep op haar beurt de hulp in van contractpartner You-Care.

Dringend verzoek

Begin november vorig jaar komt bij de gemeente Ommen een dringend verzoek binnen om minderjarige vluchtelingen op te vangen. Het verzoek komt van stichting Nidos, die verantwoordelijk is voor de opvang van deze vluchtelingen. Volgens Nidos is er nergens anders plek voor de jongeren. Burgemeester Hans Vroomen is verrast, maar gaat toch akkoord. “Anders stonden ze maanden op straat”, verklaart hij aan De Stentor.

Op donderdagmiddag 4 november gaat de gemeente Ommen akkoord met de noodopvang van 48 jongeren afkomstig uit landen als Syrië en Eritrea. Twee dagen later vindt een bijeenkomst plaats met inwoners van Ommen. Die zijn kritisch en voelen zich overvallen door de plotselinge komst van de vluchtelingen in hun buurt. Ze vrezen voor overlast, maar het besluit is dan al definitief. Weer twee dagen later nemen de jongeren hun intrek in hotel Paping in Ommen.

Binnen de muren van de opvanglocatie

Nu – een jaar later – is er van de angst voor overlast weinig over. Bewoners in de buurt van het hotel zeggen geen problemen met de jongeren te ervaren. En ook bij de oude muziekschool, waar de jongeren sinds mei wonen, ervaart de buurt geen hinder. “Het is geen gespreksonderwerp. We hebben geen last van de jongens”, zegt een bewoner in de aangrenzende wijk.

Voor de bewoners van de gemeente Ommen verloopt het verblijf van de minderjarige vluchtelingen dus vrij geruisloos. En toch klinken er vanuit de opvanglocaties zelf andere geluiden. Jongeren en (oud-)medewerkers van You-Care, die de vluchtelingen begeleiden, zijn kritisch over hoe het er binnen de muren het afgelopen jaar aan toegaat.

In een gesprek met Pointer en Follow the Money doen 24 jongeren nu hun verhaal. Ze wonen inmiddels gemiddeld zo’n 1,5 jaar in Nederland. De 17-jarige Ali (*) meldde zich vorig jaar bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. Daar is normaal gesproken plek voor 55 alleenstaande minderjarige vluchtelingen. In de eerste helft van 2022 meldden zich daar 1198 jonge asielzoekers. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd trok vorig jaar twee keer aan de bel bij de minister omdat de kwaliteit van de opvang van de jongeren in Ter Apel tekortschoot. Door de enorme toestroom besloot Nidos uiteindelijk om 200 jongeren elders noodopvang te bieden.

Na een kort verblijf in Maastricht verhuisden 48 jongeren uiteindelijk naar hotel Paping in Ommen. De Ommense situatie is dus een noodoplossing. Maar wel één die al meer dan een jaar duurt. Een uitzichtloos jaar voor de jongeren. Er is in veel gevallen nog steeds geen beslissing genomen over hun verblijfsvergunning. Daarbij zien alle dagen er hetzelfde uit door een gebrek aan een zinvolle daginvulling. “Er was echt niets te doen,” zegt Ali. “Er was geen onderwijs en er werden niet of nauwelijks activiteiten georganiseerd. Dat leidde tot spanningen tussen de jongeren onderling.”

Wandelen was gratis

Normaal gesproken vangt het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) alleenstaande minderjarige jongeren op, maar door de enorme toestroom van vluchtelingen werd vorig jaar een deel van de dagelijkse begeleiding van de jongeren uitbesteed. In dit geval aan zorgbedrijf You Care, één van de contractpartners van Nidos.

Pointer en Follow the Money spraken met verschillende (oud-)medewerkers van You-Care. Zij onderschrijven het beeld dat You-Care maar weinig voor de jongeren deed. “We gingen vooral wandelen, want dat was gratis. Er waren maar een paar abonnementen voor de sportschool, waardoor ze lang niet allemaal konden sporten. Als je een keer een activiteit organiseerde, dan moest je die zelf voorschieten, terwijl het maanden kon duren voordat je het geld terugkreeg.”

Als reactie wijst You-Care juist naar de medewerkers. “We zeiden regelmatig, ga eens met ze voetballen of basketballen, maar dan gebeurde dat niet. We zijn daarin afhankelijk van de inzet van medewerkers.” De kwaliteit van de zzp’ers is een probleem, stelt You-Care. Het zorgbedrijf zegt het afgelopen jaar daarom van meerdere zzp’ers afscheid te hebben genomen.

Het gebrek aan kwaliteit stoort niet alleen You-Care, maar ook de oud-medewerkers zelf die met minder gekwalificeerde collega’s moeten werken. “Je vraagt je soms af of ze wel een diploma hebben.” In Ommen werken veelal zzp’ers die tot wel 120 uur per week ingeroosterd worden. Een aantal medewerkers werkte 7 weken lang 80 uur achter elkaar. Die hoeveelheid diensten heeft gevolgen voor de kwaliteit van de zorg. “De scherpte verdwijnt. Collega’s zijn vermoeid en de kwaliteit van zorg is ver te zoeken.”

Maandenlang geen onderwijs

Unicef waarschuwde vorige maand nog voor de kwaliteit van de opvang van alleenstaande minderjarige vluchtelingen. Zo hebben de kinderen amper perspectief, weinig tot niks te doen en beperkt tot geen toegang tot onderwijs. Ook in Ommen komt het onderwijs de eerste maanden niet van de grond. Gemeente Ommen laat weten dat er al lange tijd een tekort aan leerkrachten is. Sinds september krijgen de jongeren een aantal dagen per week een paar uur les.

In de eerste paar maanden is wel een beroep gedaan op vrijwilligers uit Ommen. Die zijn aanvankelijk enthousiast om de jongens te helpen. Als Herman en Roelien Martens de oproep voor vrijwilligers in het kerkblad lezen, melden ze zich meteen aan. Omdat er voor de jongeren geen onderwijs is geregeld, springt het echtpaar enthousiast tijdelijk in het gat.

Muur van onwil

Ze komen met een speciaal taalprogramma om de jongeren op de vrijdagmiddag een paar uur les te geven. Andere vrijwilligers geven op de andere dagen les. Toch merkt het echtpaar al snel dat ze bij You-Care tegen een muur van onwil aanlopen. “Er was echt niets geregeld”, zegt Herman. “We vroegen bijvoorbeeld aan You Care of het lesprogramma voor de jongens kon worden geprint. Dat gebeurde dan gewoon niet. Er waren geen pennen aanwezig. Die namen we dan zelf maar mee. En de jongeren kwamen te laat of helemaal niet opdagen.”

Het echtpaar doet al jaren vrijwilligerswerk voor vluchtelingen, maar zo’n onprofessionele organisatie hebben ze niet eerder meegemaakt. Dat lag niet aan de jongens”, voegt Roelien Martens toe. “Die wilden wel. Maar You-Care kwam de afspraken gewoon niet na. Dan beloofden ze beterschap, maar er veranderde gewoon niets. Na vijf maanden besluiten ze met pijn in het hart in maart te stoppen. Herman is er nog emotioneel van. “Waarom laten mensen als You-Care het gewoon afweten. Dat steekt gewoon. Dat houdt mij nog steeds bezig.”

Zelf koken

Eén van de wensen van de jongeren is dat ze zelf zouden willen koken. Nidos onderschrijft in de aanbestedingsdocumenten dat dit een belangrijk onderwerp is voor jongeren in de vluchtelingenopvang. De stichting adviseert om jongeren hun eigen eten te laten koken om zo meer zelfstandig te worden. Maar in Ommen kan dat niet. Volgens You-Care is het niet mogelijk, vanwege het gebrek aan keukenfaciliteiten, waar Nidos dan weer voor verantwoordelijk is.

En daarom werkt You-Care in de oude muziekschool samen met een cateraar. In een Whatsapp-bericht dat Pointer en Follow the Money hebben ingezien, maant You-Care het personeel de opdrachtgever niet te vertellen wie het eten levert. “Nidos wil dolgraag weten wie onze cateraar is. Mogen jullie ze NIET vertellen. Wij verdienen hier namelijk geld aan (ook dit gaat ze niks aan).”

You-Care wil niet ingaan op de inhoud van het appje.

Klachten niet gehoord

De verveling, het eten waar ze niet tevreden over zijn en de onderlinge irritaties tussen de Syrische en Eritrese jongeren leiden uiteindelijk in mei tot een opstootje waar uiteindelijk de politie en ambulance aan te pas moeten komen.

You-Care en Nidos melden het incident bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. Die doet na beoordeling van de melding geen verder onderzoek, maar verzoekt de partijen om verbetermaatregelen te nemen.

De jongeren geven hierna nogmaals hun wensen en klachten aan bij Nidos. Ze ervaren weinig hulp van hun voogd die Nidos levert en voelen zich niet gehoord.

“We hadden een gesprek met Nidos, maar daarna hebben we niets meer gehoord. Er is geen oplossing gekomen,” vertellen de jongeren. Ook krijgen ze geen steun van de leiding van You-Care. Sterker nog, ze voelen zich geschoffeerd. “Als het je niet bevalt, ga dan maar naar je eigen land,” krijgen ze te horen van de teamleider.You-Care erkent dat er mogelijk iets in die trant gezegd is. ‘Ik weet niet of het letterlijk zo gezegd is. Ik denk dat het iets genuanceerder ligt dan dat. Het kan ook met de context te maken hebben waarin zoiets gebeurt. Daar kunnen we om privacyredenen niet op ingaan.

Ondanks alle problemen waar personeel en cliënten mee kampen, kan You-Care hard doorgroeien als bedrijf. You-Care werkt voor Nidos niet alleen op deze noodlocatie, maar heeft ook twee locaties voor kleinschalige opvang van jonge vluchtelingen. Behalve in Ommen, vangt You-Care ook op locaties in Diepenheim en Zwolle minderjarige vluchtelingen op. De noodlocatie in Ommen blijft in ieder geval tot 1 mei volgend jaar open.

(*) De echte naam van Ali is bekend bij de redactie

Luister naar de uitzending van Klaas den Tek :