Anne Thomas Rottier zit in de tweede klas als hen voor het eerst een les seksuele voorlichting krijgt op de middelbare school, 6 jaar geleden. Tijdens een gastles laten de voorlichters, docenten van een externe organisatie (van wie de naam Thomas zich niet meer kan herinneren), een stukje plakband langs iedereens kleding gaan. Het stukje plakband wordt steeds een beetje viezer en verliest uiteindelijk zijn plakkracht. ‘‘Kijk hoe vies jullie zijn’’, zeggen de voorlichters, wijzend op het stoffige stukje plakband. ‘‘Als je zoent in een club of seks hebt, zelfs als je al een schouder aanraakt, ben je vies. Net als dit plakbandje.’’ Anne Thomas geloofde de voorlichters. ‘‘Je bent dan zo jong, ik was net veertien. Je gaat het geloven: ik ben dus ook vies.’’

Hoe vaker het plakbandje plakt, hoe moeilijker het kleeft

De boodschap: De eerste keer dat plakband ergens aan plakt, plakt het goed. Maar hoe vaker je het plakbandje plakt, hoe moeilijker het vast blijft zitten. Volgens sommige conservatieve christenen zoals de Amerikaanse conservatief-christelijke seksualiteitsspreker Shelle Donahue, geldt hetzelfde voor seks: hoe vaker je seks hebt met verschillende mensen, hoe moeilijker het wordt om je ooit nog werkelijk aan iemand te binden.

Verwarrend? Donahue legt het nog eens uit:

Donahue toont dat het plakbandje aan plakkracht verliest en vies wordt, maar: deze theorie is volgens Donahue enkel van toepassing op vrouwen die meerdere bedpartners hebben. Voor jongens gelden deze consequenties niet.

De metafoor is overigens niet alleen populair binnen conservatief-christelijke kringen, maar gaat ook rond op TikTok. Het motivation-account @widespreadmotivation postte deze video, die wereldwijd al ruim 3 miljoen keer werd bekeken.

‘Plakband-metafoor schadelijk’

Volgens de huisarts en seksuoloog van de Nederlandse Wetenschappelijke Vereniging voor Seksuologie (NVVS), Peter Leusink, is de plakband-metafoor niet in lijn met de huidige wetenschappelijke inzichten. Zoals Leusink uitlegt is nog nooit aangetoond dat vaak seks hebben leidt tot een verminderd vermogen om betekenisvolle relaties met anderen aan te gaan. Volgens Leusink weet je bovendien nog steeds niet waar je wensen liggen op het moment dat een intieme relatie begint, als je alleen maar grenzen aanleert. Dan is de kans volgens Leusink groter dat iemand zich in een relatie later aanpast aan de wensen van de ander. Dit komt het eigen seksueel welzijn en de seksuele relatie niet ten goede en dat kan nooit de bedoeling zijn van seksuele vorming.

Populaire metafoor in de VS

Toch wordt de metafoor anno 2023 nog volop gebezigd, en lijkt hij aan populariteit te winnen, zo ook in de Verenigde Staten. De zuidelijke staat Texas is één van 19 staten waarin wettelijk bepaald is dat seksuele voorlichting beperkt is tot informatie over en aanmoediging tot seksuele onthouding. Ter vergelijking: in slechts 13 staten geldt de wettelijke verplichting dat seksuele voorlichting medisch accuraat moet zijn.

Steeds meer studies op het gebied van seksuele voorlichting tonen aan dat de onthoudingsmethode weinig tot geen effect heeft: jongeren hebben toch wel seks. Uit een onderzoek uit 2007 bleek dat onthoudingsprogramma’s geen aantoonbare invloed hadden op het al dan niet hebben van onbeschermde vaginale seks of het uitstellen daarvan bij jongeren. Een andere studie vond zelfs een positieve relatie tussen onthoudingsprogramma’s en tienerzwangerschappen in de Verenigde Staten.

Als het je missie is om te voorkomen dat adolescenten seks hebben, werkt het dus niet om dat heel vaak tegen ze te zeggen. Zo stelt Anna Marah Jansen, specialist seksuele ontwikkeling bij kinderen, na de ontstane ophef over de Week van de Lentekriebels in NRC Handelsblad: “Mensen zijn bang dat als je gaat praten over seks, dat kinderen het dan gaan doen. Terwijl we wéten dat het tegenovergestelde waar is.”

'Au, dat doet zeer'

De plakband-metafoor is dus niet alleen onjuist, maar ook nog eens ineffectief. Toch is de metafoor onderdeel van het door het RIVM-geaccrediteerde lesprogramma Weerbaar in Seksualiteit (WIS). WISeducatie ontwikkelt leerlijnen seksuele vorming voor onder andere 11 reformatorische en evangelische middelbare scholengemeenschappen in Nederland. Dit lesprogramma heet ‘Be-Loved’.

De door de docenten verzorgde les - bedoeld voor klas 1 - gaat als volgt. De leerlingen wordt gevraagd om een stukje plakband op de eigen arm te plakken en goed aan te drukken. Tegen het einde van de les mogen de plakbandjes los worden getrokken: ‘‘Au, dat doet zeer. En probeer je het opnieuw op je arm te plakken, dan zul je merken dat dat minder makkelijk gaat.’’

De methode zou onder andere moeten demonstreren dat seks met meerdere bedpartners het ‘hechtingssysteem’ kan aantasten. WISeducatie stelt dat ‘hoe vaker een relatie verbroken wordt, hoe minder oxytocine het lichaam zal aanmaken bij intimiteit.’ Daardoor zou, naarmate je vaker seks hebt met verschillende partners, de emotionele hechting steeds minder sterk worden. Met mogelijk emotionele pijn, stress en depressie als gevolg. De metafoor wordt hier overigens niet alleen toegespitst op alleen meisjes, maar op alle leerlingen.

Leusink benadrukt de onjuistheid van de plakband-metafoor. Het is niet waar dat hoe vaker een relatie wordt verbroken, hoe minder oxytocine wordt aangemaakt, met alle mogelijke nadelen van dien. Het is dus niet zo dat het hechtingssysteem wordt aangetast, als je vaker seks hebt.

Slapende seksuele gevoelens

De lesmethode van WISeducatie besteedt ook aandacht aan veronderstelde verschillen tussen mannen en vrouwen en de implicaties daarvan op seksueel gebied. In een verouderde docentenhandleiding wordt beschreven hoe vrouwen seks gebruiken om de mannelijke lust te manipuleren en daarbij al hun objectiviteit verliezen. Ook wordt beschreven hoe bij mannen seksuele gevoelens van nature ontstaan, en hoe de seksuele gevoelens van vrouwen ‘slapen’ totdat zij wakker ‘gekust’ zouden worden door een man. Deze versie werd later aangepast en wordt niet meer gebruikt.

Wel staat in de huidige docentenhandleiding uitgelegd hoe jongens meestal vanzelf seksuele gevoelens krijgen, en dat bij een deel van de meiden dit eerst aangewakkerd moet worden door het hebben van een seksuele relatie. In een citaat van psycholoog Martine Delfos wordt uitgelegd dat jongens makkelijker meisjes achterlaten, omdat jongens na een orgasme minder oxytocine (in de volksmond: het knuffelhormoon) produceren dan meisjes.

Vrouwen zijn als een dartbord

Bovendien zouden jongens seks makkelijker los kunnen koppelen van andere belangrijke dingen in het leven. Voor vrouwen zou dat moeilijker zijn. Een jongen is in deze context meer zoals een taartpunt, ze kunnen seksualiteit makkelijker scheiden van andere delen van het leven. Een meisje is in relatie tot haar seksualiteit meer zoals een dartbord: “Als je de bull treft, heb je alle punten te pakken die je kunt winnen. Dit is precies wat er gebeurt als een vrouw seks heeft. Zij geeft zichzelf helemaal.”

Volgens Leusink is het lesprogramma schadelijk voor de seksuele opvoeding van jongeren omdat het uitgaat van een dubbel genderstereotype moraal en niet is gebaseerd op wetenschappelijk bewijs: “De uitgesproken genderverschillen zullen zowel de jongens als meiden beperken in hun seksuele ontwikkeling omdat zij in hun latere leven zullen ontdekken dat seksualiteit complexer is dan ‘de natuur’.”

De verschillen tussen jongens en meiden zijn volgens Leusink niet conform de stand van zaken van de seksuologie wereldwijd. Volgens Leusink lijkt de vergelijking van een vrouw met een dartbord te suggereren alsof de vrouw zelf geen stem heeft in haar seksualiteit: “Zowel mannen als vrouwen hebben het vermogen seksuele opwinding en intimiteit los te koppelen als te integreren. Dit is niet gekoppeld aan gender. Dit is in studies vastgesteld.”

Ook klopt het niet dat jongens meisjes makkelijker ‘achterlaten’, reageert Leusink op het citaat van Delfos. Mannen en vrouwen verschillen niet in hun productie van oxytocine na het krijgen van een orgasme.

Wat betreft de verouderde handleiding zegt Leusink: “Aannames als dat vrouwen hun lust inzetten om te manipuleren of dat vrouwen daardoor hun objectiviteit kwijtraken zijn schadelijk voor de seksuele ontwikkeling van vrouwen, doet hun seksualiteit te kort en zijn schadelijk voor een gelijkwaardige seksuele relatie.”

Reactie

WISeducatie laat in een reactie weten het belangrijk te vinden om op dit sterk gepolariseerde thema zorgvuldig, professioneel en transparant te communiceren: “We proberen zorgvuldig en op structurele wijze vorm te geven aan seksuele vorming en hebben niet de intentie om niet-wetenschappelijke uitspraken te doen in onze leerlijnen. Mocht blijken dat dit toch het geval is, dan zullen we daar zorgvuldig naar kijken.”

Wat betreft de plakbandjes-metafoor laat WISeducatie weten dat het hier gaat om de mogelijke impact die het hebben van seks kan hebben, en wat betreft de werking van oxytocine baseert de organisatie zich op diverse wetenschappelijke studies. Daarnaast geeft WISeducatie aan in het midden te laten of de seksuele verschillen tussen mannen en vrouwen biologisch zijn of veroorzaakt door de samenleving. Ook zeggen ze dat het onderdeel over het ontstaan van seksuele gevoelens van mannen en vrouwen voldoende is genuanceerd en alle ruimte overlaat voor mogelijke overeenkomsten en verschillen.

Wat betreft het voorbeeld met het dartbord meldt WISeducatie: “Als we dit goed bekijken vanuit ons eigen perspectief, dan kunnen we ons voorstellen dat dit misschien niet de meest handige vergelijking is. Het kan namelijk bij mensen de suggestie wekken dat de vrouw hiermee wordt geobjectiveerd. We zullen op dit punt in de komende update van september de nodige aanpassingen doen.”

Na onderzoek bleek de plakbandjestheorie ook op andere plekken in Nederland op te duiken. Volgens Cor Verkade, die in 2014 Thierry Baudet adviseerde FvD op te richten, werd de plakband metafoor ook op de reformatorische school het Driestar college, waarvan de hoofdvestiging in Gouda staat, uitgelegd:

Daarnaast wordt de metafoor gebruikt bij het catechisatie-onderwijs van de Hersteld-Hervormde kerk, en maakte de evangelist Wilkin van de Kamp de vergelijking.

In Nederland staan we bekend om onze goede seksuele voorlichting. Het staat scholen vrij om zelf invulling te geven aan hun seksuele voorlichting, al zijn er wel verplichte kerndoelen voor scholen zoals het ‘respectvol omgaan met seksualiteit en diversiteit binnen de samenleving’. Toch roept Leusink het RIVM op om opnieuw het christelijke lesprogramma van WISeducatie te herzien en het lesprogramma aan te passen: “Op school wordt ook niet meer geleerd dat de aarde plat is.”

De RIVM laat in een reactie weten nog steeds achter de erkenning van Be-Loved te staan. In 2025 zal de interventie her-erkend worden, wanneer wordt beoordeeld of de interventie nog relevant is in de huidige maatschappelijke context en aansluit bij de laatste wetenschappelijke inzichten. Het RIVM laat weten dat niet alle orthodox-christelijke schooldirecties en ouders de lesprogramma’s van Rutgers of SOA Aids Nederland accepteren. WISeducatie probeert daarin volgens het RIVM een balans te zoeken om de orthodox-christelijk scholen te bereiken.