De vrijstelling – artikel 5.a van de leerplichtwet - is eigenlijk bedoeld voor leerlingen met zware lichamelijke en psychische beperkingen. Sinds 2013 steeg het aantal vrijstellingen flink, van 4444 in 2013 naar 5736 in 2017. Eenmaal vrijgesteld van de leerplicht, verdwijnen veel van deze kinderen uit beeld omdat er niet of nauwelijks toezicht op hen is.

‘Nul toezicht’

Samenwerkingsverbanden van scholen hebben een zorgplicht om een passende onderwijsplek te bieden, maar nog altijd lopen er kinderen volledig vast op school. In dat geval kunnen ouders een vrijstelling aanvragen en hebben daarvoor een verklaring nodig van een onafhankelijk arts. Carry Roozemond, directeur van de landelijke vereniging voor de leerplicht, vindt dat de vrijstellingen ‘afgeschaft’ moeten worden. Als een kind niet meer bij een school staat ingeschreven is er volgens haar ‘nul toezicht’: ‘We zijn ze kwijt.’ Zij is vooral kritisch op vrijstelling voor de hele duur van de leerplicht, omdat dan niet meer wordt gekeken of het kind later wél enige vorm van onderwijs kan volgen.

Timon

Timon (15) is zo’n jongen met een vrijstelling voor de hele duur van de leerplicht. Hij heeft zo’n ontheffing sinds klas twee van het gymnasium. Timon is hoogbegaafd, heeft last van faalangst en werd veel gepest op school. Uiteindelijk kreeg hij een burn-out. Volgens zijn keuringsarts heeft hij een schooltrauma en die gaf Timon een vrijstelling voor de hele duur van de leerplicht. Hij hoeft dus nooit meer naar school. Dat haalde de druk van school weg, maar het heeft ook een keerzijde. Moeder Petra: ‘Als je een vrijstelling hebt van de leerplicht kijkt niemand ooit meer naar je om. Stel je voor dat mijn zoon weer een opleiding wil gaan volgen, wie gaat dat dan betalen? Dan moet ik weer terug met hem naar het passend onderwijs, of hij moet naar het particulier onderwijs.’

Van de radar

Veel kinderen met een vrijstelling gaan naar dagbesteding op zorgboerderijen en krijgen jarenlang geen of nauwelijks onderwijs. Sommige van die zorgboerderijen willen naast dagbesteding ook onderwijs geven, maar mogen dat niet van gemeenten en/of de onderwijsinspectie. Dat overkwam zorgboerderij Lyts Tolsum in Friesland. Tot voor kort hielp eigenaar Ernst Rusticus jongeren succesvol aan een schooldiploma, maar hij werd teruggefloten door omliggende gemeenten. Rusticus: ‘Ik mag het geen school noemen, want dan krijg ik problemen.’ Volgens Hilde Tjeerdema, wethouder Onderwijs van de gemeente Leeuwarden, heeft dat te maken met wet- en regelgeving. Geld vanuit Jeugdzorg kan niet besteed worden aan onderwijs.

En dat is ook waar ouders tegenaan lopen. ‘We hebben gekeken naar een dagbesteding waar ze ook onderwijs gaven, maar dat bleek beperkt,’ vertelt de moeder van Olivier (13). Olivier heeft autisme en in de grote klassen op school raakte hij constant overprikkeld. Zijn moeder ziet op gegeven moment geen andere uitweg dan een vrijstelling van de leerplicht. Pas daarna zag zij ook de keerzijde daarvan: ‘Je zit niet meer in samenwerkingsverbanden (van scholen, red.), dus je bent volledig van de radar. Dat heeft me bevreemd.’

Van de radar verdwijnen ‘onwenselijk’

Minister Slob (Onderwijs) maakt zich ook zorgen om de toename van het aantal vrijstellingen van de leerplicht. Hij geeft aan dat het onwenselijk is als een kind van de radar verdwijnt. Binnenkort komt hij samen met minister De Jonge van VWS met een gezamenlijk plan om onderwijs en zorg beter aan te laten sluiten voor kinderen die langdurig zijn ziek gemeld.