"I’m afraid, I’m afraid”, zegt de man die in zijn pyjama in de deuropening staat. Volgens de administratie van de Pandbrigade staat op dit adres, waarop ook een uitzendbureau gevestigd is, niemand ingeschreven. Toch lijkt de man hier te wonen. Na meermaals aankloppen en handgebaren vanaf de straat is hij naar beneden gekomen, maar hij durft ons niet binnen te laten zonder toestemming van zijn ‘boss’. Dat blijkt zowel zijn huisbaas als de baas van het uitzendbureau waarvoor de man werkt te zijn. De bewoner belt zijn ‘boss’ , maar krijgt geen groen licht om ons als onverwacht bezoek te verwelkomen. Inspecteur handhaving Michel doet een verwoede poging om de man over te halen: "You pay the rent, you are the boss. You have to know your rights, man." Het werkt niet.

Als we weggaan, zegt de zichtbaar verontruste man in pyjama: "I wanted sleep, but now no sleep." Is dat dan ook niet een beetje zielig, zomaar binnenvallen bij deze mensen? Volgens de projectleider van de Pandbrigade, Anjo, niet. "Dit is onze wettelijke taak", zegt hij. "We komen hier om te kijken of de woonsituatie oké is, dus dat is uiteindelijk ook in het belang van deze mensen."

Vermoedens van overbewoning

Het is een van de schrijnende gevallen die we tegenkomen op de avond dat we op stap zijn met de Pandbrigade. De brigade bestaat uit de projectleider, een inspecteur handhaving en een medewerker van de sociale dienst. Het lijstje te controleren panden bevat vanavond vooral adressen waar vermoedelijk meer mensen wonen dan er staan ingeschreven. Dat schijnt veel voor te komen in Transvaal. De vermoedens zijn gebaseerd op informatie uit onder meer de Basisregistratie Personen, inkomensadministratie en politiesystemen.

Te veel bewoners en hoge huur

Bij het eerste pand waar we aanbellen is het meteen raak. Op het adres staat alleen de bewoner die de deur opendoet ingeschreven, maar hij vertelt in gebrekkig Engels dat hij hier met vijf anderen woont. Ze betalen gezamenlijk 1650 euro huur per maand. "Dat is wel heel erg duur”, zegt inspecteur Michel. "Too much, huh", weten ook de bewoners. Bovendien blijkt dat ze hetzelfde bedrag ook al twee keer hebben betaald voor borg en bemiddelingskosten voordat ze hier gingen wonen. .

Op de volgende adressen waar we naar binnengaan en de brigade ID’s, huurcontracten en inschrijvingen controleert, blijken veel mensen te wonen die er niet staan ingeschreven. De panden zijn bovendien slecht onderhouden. We komen niet-werkende kookplaten, gehavende vloeren en plafonds met lekkagevlekken tegen. In een woning moeten we zelfs onze telefoons gebruiken als zaklamp, omdat de verlichting het niet doet. De panden zijn met een minimaal aantal meubels ingericht, alsof de bewoners ervan uitgaan dat ze elk moment moeten kunnen vertrekken. In veel slaapkamers staan meerdere bedden bij elkaar. We treffen Poolse, Bulgaarse en Armeense bewoners. Bijna allemaal zijn ze arbeidsmigrant. Ze werken via uitzendbureaus op Schiphol, in de kassen in het Westland en als kabeltrekkers in Groningen. Op hun huurcontracten komen we logo’s van uitzendbureaus tegen.

Verhuurders in overtreding

Opvallend is dat, behalve de man in pyjama, alle bewoners ons gelijk binnenlaten en gehoorzaam hun documenten laten zien als ze daarom gevraagd worden. Het is alsof ze aan willen tonen dat zij niets verkeerd doen. En dat doen zij ook niet, maar hun huisbazen vaak wel, stelt projectleider Anjo. Sinds juni 2020 mogen op een adres in Den Haag niet meer dan drie mensen worden ingeschreven, tenzij sprake is van een gezinssituatie. Bovendien moet iedereen die op een adres woont, daar ook ingeschreven staan. "Als verhuurders die regels overtreden, kunnen we bestuurlijke boetes opleggen", legt Anjo uit.

Tegen de hoge huurprijzen kan de Pandbrigade echter niet optreden. "Als huurder en verhuurder overeenkomen dat dit een bedrag is wat huurders willen betalen, dan gebeurt dat", weet Anjo. Desalniettemin maakt hij zich zorgen om de manier waarop dit soort overeenkomsten tot stand komen. Arbeidsmigranten gaan vaak akkoord met hoge prijzen, omdat ze geen alternatief hebben: "Mensen spreken de taal niet en denken dat de huisbaas ook echt de baas is en kan bepalen wat er verder moet gebeuren."

Bekende uitbuiters en beperkte handhaving

Dat kwetsbare en onwetende arbeidsmigranten worden uitgebuit door huisbazen, ziet ook wethouder Wonen Martijn Balster. Hij vindt sommige situaties zo schrijnend dat hij de capaciteit van de Pandbrigade onlangs uitbreidde om er meer aan te kunnen doen. "Al die bedjes bij elkaar. We komen zelfs ploegendienst slapen tegen, dus dan mag je acht uur een bedje hebben en dan is de volgende aan de beurt. Honderd euro per week voor zo’n matrasje. En dan ook nog werkdagen maken van tien uur per dag."

Volgens Balster zijn het bekende vastgoedbezitters, onder wie vaak uitzendbureau-eigenaren, die zich schuldig maken aan het bieden van slechte huisvesting en berekenen van hoge huurprijzen. "Deze woningen worden massaal opgekocht om door te verhuren.” De pandjesbazen zijn dan ook lastig aan te pakken, meent Balster: "We zien vaak dat er gelaagdheid in die partijen zit. Dan is het ene bedrijf opgedoekt en het volgende duikt weer op. Het is ongelooflijk lastig om daar grip op te krijgen." Arbeidsmigranten zwijgen bovendien meestal over hun slechte woonomstandigheden als hun huisbaas ook hun werkgever is, omdat ze bang zijn om woning en baan tegelijk kwijt te raken. Bezoek van de Pandbrigade is volgens wethouder Balster dan ook een van de weinige middelen die kan worden ingezet om deze partijen aan te pakken.

Meer nodig dan de Pandbrigade

Toch is ook de macht van de Pandbrigade beperkt. De realiteit is dat de brigade soms, zoals bij de man in zijn pyjama, niet verder dan de voordeur komt, terwijl er duidelijke signalen zijn dat er iets niet klopt. Alleen als er echt vermoedens van illegale praktijken zijn, kan uiteindelijk met een politiebevel worden binnengetreden. Het is daarnaast de vraag of verhuurders bij wie misstanden geconstateerd worden, zich iets aantrekken van de boetes die ze opgelegd krijgen. Over de eigenaar van het eerste pand van de avond, waar 1650 euro per maand voor wordt gerekend, vertelt Anjo bijvoorbeeld: “Die meneer kennen wij ook. Dat is een makelaar die een hele lange historie heeft met exorbitant hoge huurprijzen en vaak ook overtredingen van regelgeving.”

Wethouder Balster erkent dan ook dat er in Den Haag nog veel meer nodig is om malafide verhuurders aan te pakken en uitbuiting van arbeidsmigranten via huisvesting tegen te gaan. "Evidente overbewoning en gevaarlijke situaties, daar kunnen we op handhaven, maar we kunnen niet genoeg." Balster pleit ervoor ook huurprijsregulering, een verplichte verhuurdersvergunning en een opkoopverbod in te voeren.