Vanaf 1934 verdwenen er Joodse musici uit de personeelslijsten van KRO, tot er van de tien nog maar drie over waren aan het begin van de oorlog. Datajournalisten van Pointer spraken met nabestaanden van de Joodse orkestleden en bekeken duizenden archiefstukken, waaronder de strafdossiers van de KRO-leiding om erachter te komen hoe en waarom deze Joodse orkestleden uit het orkest moesten verdwijnen.

Pointer vond eerder dit jaar aanwijzingen voor een antisemitische grondslag voor de ontslagen van de Joodse orkestleden. Zo wordt een zanger in vergadernotulen uit 1937 “zeer zeker te jiddisch voor ons” genoemd en wordt er gesproken over “de Joodse kwestie”. Ook ontpopten meerdere KRO-prominenten zich tijdens de oorlog tot collaborateur, nazi-sympathisant of zelfs SS’er.

Wie werden ontslagen?

De interactieve reconstructie Het raadsel van de verdwenen orkestleden neemt de lezer mee in de verhalen van de verschillende orkestleden. Met unieke filmbeelden, documenten en foto's wordt de geschiedenis van de musici ingekleurd. Het gaat om violist en fluitist Arie Nord, saxofonist en violist Salomon Doof, violist Sal Rodriguez, violist Max Neter, cellist Bram Oberstein, zanger Jack Mossel en saxofonist Joseph Overste. Wie waren zij en hoe is het met hen afgelopen? Zeker vijf KRO-musici werden uiteindelijk vermoord in concentratiekampen.

Pointer spoorde een van de nabestaanden van Bram Oberstein op. Deze cellist moest in 1937 weg bij de KRO en is in 1943 vermoord in Sobibor. Nabestaande René van Wijngaarden wist niet dat Oberstein al jaren voor de oorlog was ontslagen: “Ik ging er altijd vanuit dat het tijdens de oorlog gebeurd was.” Ook al is Obersteins ontslag bijna negentig jaar geleden, toch vindt René het belangrijk dat de waarheid aan het licht komt: “We kunnen daar met z'n allen van leren. Zeker als je kijkt naar de gevaren van nu, naar antisemitisme, racisme en discriminatie.”

Wie waren verantwoordelijk voor de ontslagen?

Daarnaast belicht de reconstructie de andere kant van het verhaal: van degene die verantwoordelijk waren voor de ontslagen. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog waren meerdere collaborateurs, pro-Duitse dirigenten en nazi-sympathisanten actief op hoge functies binnen de KRO. Zoals voormalig dirigent van het KRO-orkest, Pierre Reinards. Hij werd na de oorlog veroordeeld tot een tweejarige celstraf vanwege nazi-sympathieën en feestjes met Duitse officieren. Zo dirigeerde hij in 1943 een concert ter ere van de verjaardag van Hitler in het Gooiland Theater in Hilversum.

Het raadsel van de verdwenen orkestleden is te bekijken op de website van KRO-NCRV’s Pointer.

Eerder maakten we ook een televisie-uitzending over de verdwenen Joodse orkestleden, die kun je hier bekijken.

De reconstructie is onderdeel van ons onderzoek naar de verdwenen Joodse orkestleden. Hier vind je alles wat we daarover maakten.