Tussen 2018 en 2021 controleerde de provincie Limburg niet of natuur die verloren ging bij de bouw van wegen, nieuwbouw van woningen of uitbreiding van bedrijfsterreinen, werd vervangen door nieuwe natuur. Er waren andere prioriteiten.
Bouwprojecten mogen alleen onder strikte voorwaarden worden aangelegd. De schade aan de natuur die daarbij veroorzaakt wordt, moet gecompenseerd worden door het bestaande leefgebied van planten- en diersoorten te verbeteren, of door nieuwe natuur aan te leggen op een andere locatie. Provincies moeten erop toezien dat dit ook daadwerkelijk gebeurt. Dat die controle in Limburg niet plaatsvond, blijkt tijdens ons onderzoek naar de kap van het Limburgse Sterrebos en de natuurcompensatie die daarvoor in de plaats is gekomen.
We vragen de Zuidelijke Rekenkamer, die eerder onderzoek deed naar de realisatie van natuurcompensatie-projecten, om een reactie voor ons onderzoek naar ‘Compensatienatuur’. “We hebben nog even gekeken hoe de meest recente ontwikkeling is, dan zien we dat in de periode 2018 tot 2021 helemaal geen veldcontroles zijn gedaan”, vertelt Ard Schilder, directeur-secretaris van de Zuidelijke Rekenkamer. “Dan moet je je toch wel zorgen maken.” Schilder zet vraagtekens bij de tijdelijke stop op controles. “Stel je dan wel genoeg mensen en uren beschikbaar om te zorgen dat je de natuurcompensatie in de gaten houdt?”
Het toezicht en controle op natuurcompensatiemaatregelen lag stil omdat de provincie prioriteit gaf aan ‘het realiseren van beheerplannen voor Natura2000-gebieden’, de zwaarst beschermde natuurgebieden die Nederland kent. “Dat verbaast ons wel”, zegt Schilder. “Dan kun je je afvragen wat dat doet met het zicht op of die compensatie wel echt wordt gerealiseerd? Wij zien dat veldonderzoek altijd toegevoegde waarde heeft omdat je dan heel direct en letterlijk ziet wat er gebeurt op een terrein met nieuwe natuur.”
Eenderde niet gerealiseerd
De Zuidelijke Rekenkamer onderzocht 10 jaar geleden hoe de uitvoering van natuurcompensatie in de provincies Noord-Brabant en Limburg verliep en concludeerde destijds dat de uitvoering van natuurcompensatie in Limburg en Noord-Brabant nog niet goed op orde was. Recenter onderzoek heeft de rekenkamer niet gedaan. “We zagen toen dat ten opzichte van een eerder onderzoek uit 2009 dat de provincies Limburg en Noord-Brabant het compenseren van natuur wel serieuzer hebben aangepakt.” Maar vooral de gerealiseerde compensatiemaatregelen van de oudere projecten bleken nog ondermaats. “Voor Limburg gold dat eenderde van alle projecten die we toen hadden onderzocht, zo’n twintig projecten, nog niet was gerealiseerd zoals afgesproken. Bij de oudere projecten was nog steeds de helft niet gerealiseerd volgens afspraak.”
Kaalgevreten paardenwei
De veldcontroles die de rekenkamer toepaste bij het eigen onderzoek, leidden soms tot bijzondere uitkomsten. Zo bleek bij een Limburgs project dat de nieuw aangelegde natuur in werkelijkheid een commerciële boomkwekerij was. En een nieuw kaalgevreten paardenwei had een kruidenrijk grasland moeten worden. In een project in Noord-Brabant bestond de compensatienatuur uit een maisveld. Schilder: “Je vraagt je dan af hoe hier de controle is gegaan en of we niet erg makkelijk zijn in het accepteren van groen als nieuwe natuur?”
Onderzoek Randstedelijke Rekenkamer
Ook de Randstedelijke Rekenkamer deed onderzoek (2017) naar de rol van de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland, Flevoland en Utrecht bij de uitvoering van natuurcompensatie. Compensatiemaatregelen bleken ‘onvoldoende geborgd en bewaakt en compensatiemaatregelen werden onvoldoende gevolgd door monitoring en controle’, aldus Ans Hoenderdos, bestuurder-directeur van de Randstedelijke Rekenkamer. De rekenkamer concludeerde na vervolgonderzoek bij de provincie Zuid-Holland in 2017: “In het provinciale beleid is niet opgenomen dat er veldcontroles of eindcontrole dienen te worden uitgevoerd bij natuurcompensatieprojecten”.
Praktijk weerbarstig
Bouwen én de natuur sparen, klinkt als een ‘win-win-situatie. Maar de praktijk is vele malen complexer. De vraag is hoe je überhaupt compensatienatuur ontwikkelt die gelijkwaardig is aan de natuur die verloren is gegaan. Schilder: “De uitvoering is weerbarstiger dan het concept dat bedacht is. Je moet heel precies kijken en meten. Welke kwaliteit moet de natuurcompensatie hebben? En waar kan de oppervlakte van de natuur die verdwijnt, worden gecompenseerd?”
Schilder heeft ook begrip voor de provincies die veel taken op hun bord hebben liggen. Afgelopen decennia is de verantwoordelijkheid voor natuurbeheer overgegaan van het Rijk naar de provincies. Daarmee kregen de provincies ook de regierol voor natuurcompensatie. “Die decentralisatie is, zeker in het begin, gepaard gegaan met heel forse bezuinigingen. De provincies kregen heel veel taken, maar met veel minder geld. Wil je een overdracht van taken voor natuurcompensatie goed doen, dan heb je daar zeker in het begin eerder meer geld voor nodig dan minder. En als je daar dan een bezuiniging overheen doet, dan wordt de spanning tussen beleid en uitvoering alleen maar groter.”
De provincie Limburg heeft op ons verzoek laten weten dat de controles op de uitvoering van natuurcompensatieprojecten in 2022 zijn ingehaald.
Wil je op de hoogte blijven van dit onderzoek?
Elke week sturen we je onderzoeksverhalen, tips van de redactie, en verhalen die je nog van ons kan verwachten.
