Koortsachtig overleg in Den Haag de afgelopen weken: wat doen we met al die zzp’ers die zich niet verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid? Linkse partijen (SP, Groenlinks en PvdA) willen een verplichte collectieve verzekering. Het kabinet (met onder meer VVD en D66) ziet dat vooralsnog niet zitten.
PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk vindt dat een slechte zaak. ‘We hebben verzekeraars totale vrijheid gegeven, en daar hebben de ondernemers last van,’ reageert hij op ons onderzoek Zelfstandigen zonder verzekering. ‘Stel je stapt net op je fiets, en je ziet die auto niet aankomen. Dat gebeurt in mensenlevens. Gelukkig hebben we in Nederland een goed sociaal stelsel. Dat we je kunnen opvangen als je onder een auto komt, of van de steiger valt, en je daardoor langdurig niet kunt werken,’ zegt hij.
Tikkende tijdbom
Nederland telt steeds meer zzp’ers. Maar steeds minder zelfstandigen met een hoofdinkomen uit ondernemerschap verzekeren zich tegen arbeidsongeschiktheid: In 2011 was dat 23 procent. En in 2016 was dat percentage gedaald naar 19 procent. Deze lage dekkingsgraad baart ook het PvdA-Kamerlid grote zorgen. ‘Een steeds grotere groep zelfstandigen kan in het leven pech ervaren, zonder verzekerd te zijn. Dat zijn persoonlijke drama’s, een tikkende tijdbom, dat niet past bij Nederland. Want als je ziek bent dan vangen we je op. Dat is iets wat we met zijn allen hebben bevochten. Maar juist voor de groeiende groep zelfstandigen is die vanzelfsprekendheid er niet meer.’
‘Het was mijn eigen schuld, maar de gevolgen zijn heftig’
Inger van Nes kan daar helaas over meepraten. 'Ik was een zzp’er van 28 jaar en de wereld lag aan mijn voeten. Ik had me nooit verdiept in een arbeidsongeschiktheidsverzekering.’ Maar dan krijgt zij een fietsongeluk en heeft zij van de ene op de andere dag geen inkomen meer. ‘Het was mijn eigen schuld, maar de gevolgen zijn heftig’. Inger, die als jonge zzp’er twee goedlopende ondernemingen heeft, loopt ernstig hersenletsel op en raakt blijvend arbeidsongeschikt. Ze is aangewezen op haar spaargeld en zal daarna een beroep moeten doen op de bijstand. Volgens Van Dijk is dit de realiteit waar steeds meer mensen mee te maken kunnen krijgen. ‘Dit zijn persoonlijke tragedies en dit is iets wat we collectief moeten voorkomen, of je nu een vast contract hebt of zzp’er bent, dat maakt niet uit, want het kan iedereen overkomen.’
Verplichte verzekering
Wat hem betreft komt er een collectieve verzekering waar iedereen aan meedoet. ‘Je moet publiek zorgen dat er een basisvoorziening is. En dat niet aan de markt overlaten, waar mensen geconfronteerd kunnen worden met bijvoorbeeld een premie van 1200 euro per maand. Dat is nu soms de realiteit. Dat werkt niet.’ Tot nu toe waren partijen als de VVD en werkgeversvereniging VNO-NCW er niet voor te porren. Maar Van Dijk ziet dit verschuiven. ‘Zij zien ook dat de problemen groter worden. En er is ook een maatschappelijk argument; Want wie betaalt de kosten? Dat doet de samenleving (in de vorm van bijstand, red.).’ De PvdA wil dat er wordt doorgepakt en wil de verplichte aov onderdeel laten zijn van een pensioenakkoord. ‘Dat moet eind mei op tafel liggen. En wij hebben heel bewust tegen het kabinet gezegd: als jullie onze steun willen, dan moet de aov voor zzp’ers een onderdeel zijn.’
VVD: ‘Ondernemer moet eigen broek ophouden’
Tot nu toe is het erg stil in Den Haag. ‘Het kan betekenen dat het helemaal stuk loopt. Maar ik hoop dat ze (Premier Rutte en minister Koolmees red.) in kleine kamertjes aan het overleggen zijn en dat we na het meireces meer horen.’ Het is vooralsnog gissen of de coalitie overstag gaat, als wisselgeld voor een pensioendeal. Tot nu toe uiten met name VVD en D66 zich kritisch over een verplichting. Ze vinden keuzevrijheid voor zelfstandigen een goot goed. En ook willen ze ondernemers niet op kosten jagen. In een recent Kamerdebat stelt Kamerlid Dennis Wiersma van de VVD: ‘Ondernemers hebben een eigen verantwoordelijkheid om hun broek op te houden als je ziek wordt. Daar staan belastingvoordelen tegenover.’ Hij ziet graag dat de bestaande voorzieningen (zoals broodfondsen en de UWV-regeling voor arbeidsongeschiktheid) beter worden benut zodat de dekkingsgraad omhoog kan. ‘En dus niet vanuit de overheid collectieve oplossingen opleggen.’
Waarschuwing Koolmees
Minister Koolmees wijst in het debat op twee onderzoeken die nu lopen. De eerste onderzoekt het zogenoemde AOW-hiaat. Aov’s hebben een vooraf vastgestelde eindtijd die niet meegroeit met de verhoging van de pensioenleeftijd. Gevolg is dat mensen vaak de laatste jaren van hun werkzame leven onverzekerd zijn. Het andere onderzoek gaat over de mogelijkheden voor oudere zelfstandigen in specifieke beroepen om zich te verzekeren bij bijvoorbeeld het UWV, indien het niet mogelijk is bij private verzekeraars. ‘De resultaten kan ik nu nog niet delen. Dat maakt het voor mij ook ongemakkelijk. Dat zeg ik eerlijk. Want we zijn hard bezig, maar ik kan er nog niks over zeggen.’ Hij doet wel meteen aan verwachtingsmanagement: ‘Het is echt een ingewikkelde vraag. Want alles is in Nederland opgehangen aan de werkgever. We hebben op dit moment de administratie niet om het ook voor de zelfstandigen te organiseren. Dat hebben we niet van het ene op het andere moment geregeld, die waarschuwing wil ik wel geven.’
'Nu een pleister plakken'
De minister doelt op een grondige stelselherziening. Want dat is nodig, erkent ook PvdA-Kamerlid Van Dijk: ‘Ons hele sociale stelsel is nog ingericht op hoe het ooit was. Met mensen in dienst van een werkgever. Nu hebben we dus een enorm leger aan zelfstandigen die niet meer in het systeem passen.’ Hij is het met de minister eens dat je fundamenteel moet kijken naar het hele stelsel. Ook zelfstandigenorganisaties ZZP Nederland en PZO stelden eerder dat er complete nieuwbouw nodig is, en geen renovatie van het oude stelsel. ‘Maar het andere moet je om die reden niet achterwege laten,’ zegt Van Dijk. ‘Je moet daarnaast ook nú een pleister plakken. Om te voorkomen dat ondernemers de komende jaren onnodig groot gevaar lopen.’
