Voor ons onderzoek Zelfstandigen zonder verzekering spreken we met vier belangenbehartigers van zelfstandigen: PZO, ZZP Nederland, FNV Zelfstandigen en Zelfstandigen Bouw. Allemaal vinden ze dat er iets geregeld moeten worden voor de groeiende groep zelfstandigen in Nederland. Maar de grote vraag is hoe?

Verplichte basisverzekering

‘De roep om een verplichte verzekering voor zzp’ers klinkt steeds luider,’ stelt Marjan van Noort, van FNV Zelfstandigen. ‘VVD en D66 waren altijd van mening dat de markt het zelf moet doen. Maar het aantal onverzekerden neemt toe, dat is maatschappelijk gewoon onaanvaardbaar. Minister Koolmees van Sociale Zaken ziet nu ook wel in dat het vanzelf niet gaat lukken.’ Een kentering volgens haar. 'Na jarenlang discussiëren is de tijd nu echt rijp voor een verplichte verzekering: Een verzekering op basis van solidariteit. Waarin iedereen geaccepteerd wordt, ongeacht dienstverband, leeftijd, medische voorgeschiedenis of beroep. En waar het collectief ervoor zorgt dat het ook betaalbaar wordt voor iedereen.’ Ze maakt de vergelijking met onze ziektekostenverzekering, waarbij iedereen zich verplicht moet verzekeren. En verzekeraars vastgestelde tarieven en een acceptatieplicht hebben.

Meerderheid zzp’ers is tegen een verplichting

Volgens FNV is een ruime meerderheid van hun achterban inmiddels voorstander van een verplichte verzekering. Maar PZO wijst ons op een eerder onderzoek (juni 2015 red.) van een aantal belangenbehartigers van zelfstandigen, uitgevoerd onder de achterban. Daaruit blijkt dat een meerderheid van maar liefst 62 procent van de zelfstandigen vindt dat ze niet verplicht gesteld moeten worden om zich te verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. Het belangrijkste argument is dat de verzekering te duur is. Daarnaast vinden ze dat zij als ondernemers zelf hun eigen risico moeten kunnen bepalen en dat een verplichting het huidige vraagstuk niet oplost. Maar volgens FNV is in de afgelopen vier jaar de maatschappelijke mening veranderd en er zijn intussen ook veel meer zelfstandigen bij gekomen.

In de bouw is bijna de helft voor

Slechts één op de drie is in het onderzoek uit 2015 voorstander van een verplichtstelling. In de bouw lag dat percentage met 49 procent destijds nog een stuk hoger. Maar in een opiniestuk in Trouw waarschuwt ook Charles Verhoef van Zelfstandigen Bouw dat het te makkelijk is om te roepen om meer verplichtingen voor zzp’ers. ‘Als de linkse politieke partijen willen bereiken dat zzp’ers zich verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid, dan wordt het tijd dat ze opdrachtgevers verplichten om mee te betalen. Want zij ­hanteren tarieven waarvan een zelfstandige in de bouw geen arbeidsongeschiktheidsverzekering (aov) kan betalen.’ De belangenbehartiger is met AOV Bouw en AOV Profs een eigen voorziening begonnen. ‘Betrouwbare en betaalbare oplossingen in tijden van nood. Waarin men elkaar helpt, voor ouderen zelfs tot aan de AOW-leeftijd.’

Stelsel op de schop

Ook Margreet Drijvers van PZO is huiverig over een verplichte verzekering. ‘Het is een paardenmiddel waarbij je alle zelfstandigen over één kam scheert. Wat is jouw financiële risico en hoe dek je dat in? Dat is voor elke ondernemer anders: Ben je naast je ondernemerschap ook nog in loondienst? Ben je kostwinner of niet? Of heb je misschien een erfenis?' Met een verplichte verzekering worden zzp’ers volgens haar vooral op kosten gejaagd. ‘Terwijl de verzekeraars waarschijnlijk niet aan te zetten zijn tot een acceptatieplicht. Daar tellen uiteindelijk vooral de statistieken.’ Wat haar betreft moet het hele stelsel op de schop. ‘Alles gaat nu langs de meetlat van het dienstverband. Maar dat dekt de lading niet meer. Als we willen dat zelfstandigen zich tegen arbeidsongeschiktheid verzekeren, vergt dat een verandering van ons hele sociale systeem.’

ZZP Nederland: ‘AAW was zo slecht niet’

Dat is Maarten Post van ZZP Nederland helemaal met haar eens. Wat hem betreft draait de discussie op dit moment veel te veel over het wel of niet verplichten van een verzekering voor zzp’ers. ‘Een steeds grotere groep mensen is niet in staat zich te verzekeren. Vanwege uitsluitingen of hoge premies op basis van leeftijd, medische voorgeschiedenis en het beroep. En dat probleem moet worden opgelost. Maar als iedereen blijft hangen in deze discussie dan komen we er niet uit. Het huidige systeem is gebaseerd op het werknemersmodel. ‘Renoveren’ of aanpassen naar de moderne tijd (met meer dan een miljoen zzp’ers) heeft geen zin; we hebben ‘nieuwbouw’ nodig.’

Hij verwijst naar de AAW, de Algemene Arbeidsongeschiktheidswet die in de jaren tachtig werd afgeschaft. ’Het was een collectieve verzekering voor alle werkenden; achteraf gezien helemaal zo slecht nog niet. Want als iedereen betaalt, zorgt de collectiviteit voor solidariteit. Collectief is het een heel klein risico dat iemand arbeidsongeschikt wordt. Maar individueel is het vaak een onoverkomelijk groot financieel probleem.’ Hij is er niet voor om de AAW opnieuw in te voeren, maar wat hem betreft zou de overheid wel moeten nadenken over een soortgelijke basisvoorziening.

Ook PZO stelt uiteindelijk wel dat er iets geregeld wordt. ‘Je grootste risico, blijvende arbeidsongeschiktheid moet je uiteindelijk gewoon kunnen verzekeren. Maar als je dan een voorziening treft, doe het dan voor iedereen, ongeacht het dienstverband. En doe het niet privaat.’ Wat haar betreft gaan ze in Den Haag nadenken over een collectieve publieke voorziening. ‘Niet kort door de bocht proberen snel iets te regelen nu.' Als onderdeel van de vastgelopen onderhandelingen over het pensioenakkoord.’

Manifest in de maak

Volgens ZZP Nederland ziet de achterban een basisregeling voor alle werkenden wel zitten. Post onderstreept dat het wat hem betreft wel echt om een minimale basisvoorziening gaat. ‘Alleen het kleine, maar ingrijpende risico op volledige en blijvende arbeidsongeschiktheid wordt gedekt. Hierdoor blijven de premies laag. Zelfstandigen hebben dan uiteindelijk zelf nog de keuze of ze zich willen bijverzekeren en op welke manier.’ De voorziening kan wat hem betreft zowel publiek als privaat uitgevoerd worden. ZZP Nederland en PZO werken momenteel aan een manifest over een moderne arbeidsmarkt met meer ruimte voor ondernemers. Daarin is ook het plan voor een basisvoorziening arbeidsongeschiktheid opgenomen.

Nog voor de zomer willen de organisaties het Manifest Moderne Arbeidsmarkt aanbieden aan de commissie Borstlap, die zich momenteel buigt over de manier waarop we werken in Nederland, nu en in de toekomst.