Achteraf betaaldiensten als Klarna en Riverty zijn populair onder jongeren. Dat is niet zonder risico. Experts wijzen naar zulke apps als een van de verklaringen voor het grote aantal jongeren met schulden. Ook hersenwetenschapper Erik Scherder ziet de gevaren voor jongeren: “De rem in je hersenen die impulsen controleert is dan nog niet volledig ontwikkeld. Jongeren denken niet: ‘ik heb toch al twintig paar schoenen?’”
Ding-dong! Het bekende deuntje dat op treinstations voorafgaand aan een mededeling klinkt, schalt uit de laptop. Maar wat volgt is geen reguliere mededeling. In plaats daarvan zegt de bekende NS-stem: “Dit is de spacetrein naar Amsterdam Centraal”, waarna een hysterische technobeat begint te spelen. Een jonge vrouw die een futuristisch ogende zonnebril aanprijst danst zelfverzekerd op de muziek, tot na dertien intense seconden “betaal achteraf met Klarna” in beeld verschijnt.
Hersenwetenschapper Erik Scherder (72) bekijkt het met een mengeling van verbazing en verwondering. Hij begrijpt wel dat jongeren vallen voor dit soort Tiktok-filmpjes: “Alles wat je hoort, voelt en ziet komt hier binnen, in de hersenstam”, hij wijst op het plastic hersenmodel dat hij in zijn handen heeft: “Vanaf hier loopt een directe verbinding naar het beloningssysteem. Bij jongeren is het beloningssysteem in volle bloei, dat maakt dat zij dingen die ze zien, ook direct willen hebben.”
Geen rem
Niets voor niets noemde voormalig minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind de risico's van zulke achteraf-betaalapps een ‘groot maatschappelijk vraagstuk’, met name voor kwetsbare huishoudens en jongeren. En onlangs bleek uit onderzoek van deurwaarderskantoor Flanderijn dat een kwart van de jongeren schulden heeft.
Gek genoeg wordt de kans op impulsaankopen dus groter als je schuldenstress hebt.
Volgens Scherder is het logisch dat jongeren de gevolgen van achteraf betalen minder goed overzien: “De rem op die beloningssystemen ontwikkelt je brein uit zichzelf, maar heeft wel ongeveer dertig jaar nodig om volledig te rijpen. Jongeren denken dus niet: “Kan ik het wel betalen?” Of: "Had ik niet al twaalf jurken of twintig paar schoenen?” Ze willen het gewoon. Dan heb je de rem van een buitenstaander nodig die zegt: “Tot hier en niet verder.””
Eigen schuld, dikke bult?
“Dat kun je ze eigenlijk niet aanrekenen”, gaat Scherder verder. “Je hebt iemand van buitenaf nodig die de nog niet ontwikkelde netwerken voor jou vervangt.” Dat geldt niet alleen voor jongeren die onverantwoorde aankopen doen, maar ook voor jongeren die daardoor in de schulden zijn beland, vindt Scherder: “Het is heel lastig om daaruit te komen. Stress over schulden zorgt ervoor dat de netwerken die een rol spelen bij het maken van verstandige beslissingen minder goed functioneren. Gek genoeg wordt de kans op impulsaankopen dus groter als je schuldenstress hebt, omdat je dan niet meer normaal nadenkt.”
Scherder vindt het niet verstandig als mensen beweren dat het de eigen schuld van jongeren is wanneer ze door achteraf betaaldiensten in de problemen komen: “Ik ben geen voorstander van zulke uitspraken, het is normaal dat je verlangens hebt en het uitstellen van beloningen is voor jonge mensen heel moeilijk.” Liever ziet Scherder dat jongeren met schulden goede begeleiding krijgen: “Als je lang in de schulden zit, en je hebt daardoor lang chronische stress, gaan de netwerken die je impulsen remmen ook op lange termijn minder goed werken. Zo blijf je de rest van je leven verslavingsgevoelig voor impulsaankopen. Jongeren met schulden helpen, ongeacht hoe ze zijn ontstaan, is dus een investering voor de rest van hun leven.”
Bekijk hieronder de uitzending van Pointer over jongeren en schulden:
Dossier Schuld
Eén op de elf huishoudens heeft problematische schulden. Dat heeft een grote impact op hun leven en het kost de maatschappij een flinke som geld. Tegelijkertijd lukt het niet goed om mensen in de schulden te helpen. Dat kan eerlijker. Daarom besteedt KRO-NCRV vanaf 21 augustus in meerdere programma’s aandacht aan het thema schulden.
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Ontvang iedere week onze beste verhalen in je mailbox.
