Jarenlang ontvingen steeds meer jongeren met een beperking een Wajong – een uitkering voor mensen die al vanaf jonge leeftijd een ziekte of handicap hebben. Tot onvrede van het toenmalige kabinet, dat in 2015 de toegangseisen aanscherpte. Volgens schattingen stromen daardoor jaarlijks zo’n tienduizend jongeren minder de Wajong in. Zij moeten op zoek naar een baan, anders rest de bijstand of helemaal niets.
“In de jaren voor 2015 vond de regering dat de instroom in de Wajong te hoog was. Zij voorzagen dat het aantal Wajongers zou oplopen tot 400.000. Dat vonden ze niet goed, want het idee was dat iedereen die mee kan doen in de samenleving moet participeren”, legt verzekeringsarts en jurist Jim Faas uit, hij werkte jarenlang bij het UWV.
Namens het UWV was hij ook betrokken bij de totstandkoming van de nieuwe Wajong: “Toen hebben ze de voorwaarden aangescherpt, en nu kom je er bijna niet meer in.” Hij doelt op de twee eisen die sindsdien worden gesteld aan het krijgen van een Wajong-uitkering: “Je mag op het moment van aanvragen niet in staat zijn om te werken, en in de toekomst ook geen arbeidsvermogen kunnen ontwikkelen.” Voorheen kreeg je een Wajong als je door je beperking niet meer dan 75% van het minimumloon kon verdienen.
Nooit meer werken
Maar deze criteria leveren een aantal problemen op, vertelt Faas: “Het UWV kan oordelen dat iemand arbeidsvermogen heeft, maar dan is de kans nog steeds aanwezig dat iemand zoveel beperkingen heeft dat deze persoon nooit aan een baan komt.” Wie een taak kan uitvoeren die hoort bij een baan, zich aan afspraken kan houden, minstens een uur achter elkaar en minstens vier uur op een dag kan werken, heeft volgens de Wajong arbeidsvermogen: “Deze drempel is vrij laag”, licht Faas toe. “Iemand die vier uur lang documenten kan inscannen, inpakwerk kan doen of huishoudelijke taken kan verrichten heeft volgens deze definitie arbeidsvermogen.”
UWV-artsen vinden het erg vervelend om tegen iemand te zeggen: ‘U kunt voor de rest van uw leven nooit meer werken’.
En zelfs als het UWV oordeelt dat je op dit moment inderdaad niet kan werken, ben je er nog steeds niet: “Dan moet ook bewezen worden dat je nooit meer kan werken. Voor een hele kleine groep mensen die heel ernstig beperkt is kun je dit op jonge leeftijd zeggen, maar de groep die een Wajong-aanvraag doet is veel groter.”
Dat leidt tot een duivels dilemma: “UWV-artsen vinden het erg vervelend om tegen iemand te zeggen: ‘U kunt voor de rest van uw leven nooit meer werken’.” Dat is nogal een stempel. Maar als ze tegen iemand zeggen dat hij of zij nog wel arbeidsvermogen kan ontwikkelen, is de kans levensgroot dat diegene door alle beperkingen nooit meer aan het werk kan komen.”
Tienduizenden minder Wajongers
Het ministerie van Sociale Zaken schat dat er door de nieuwe regels jaarlijks ruim tienduizend minder jongeren de Wajong instromen. Een deel van hen vindt misschien alsnog een baan, maar een deel zal ook in de bijstand belanden.
Dat is niet de bedoeling, waarschuwt Faas: “Iemand die geen arbeidsvermogen heeft, maar van wie het UWV zegt dat dit in de toekomst kan veranderen, moet nu naar de gemeente. Die moet vervolgens kijken hoe ze deze persoon weer aan het werk krijgen. Maar die kunnen er niks mee, want deze mensen hebben geen arbeidsvermogen. Zij vallen nu in een groot gat en daar is niet goed over nagedacht.”
Het krijgen van bijstand in plaats van Wajong maakt namelijk nogal uit. Volgens de regels van de bijstand krijg je geen uitkering meer als je gaat samenwonen met een partner die wel inkomen heeft en wordt je uitkering flink gekort als je nog bij je ouders woont. Verder is er een maximum aan het aantal dagen dat je in het buitenland mag zijn, het bedrag aan giften dat je mag ontvangen of het spaargeld dat je mag hebben: “Voor hen is nu het strenge regime van de bijstand van toepassing, hetzelfde als voor mensen die wel gewoon kunnen werken. Daar horen ze niet thuis, dus daar moeten we toch echt iets anders voor bedenken”, gaat Faas verder.
Ontsla het UWV als waarzegger
Faas heeft wel een aantal ideeën: “Er moet in ieder geval iets veranderen aan de wijze van beoordelen. De grote groep voor wie het niet zo duidelijk is bijvoorbeeld niet al op hun achttiende beoordelen. Je kan het ook tijdelijk maken, en dat je op een later moment nog eens evalueert. Dan kun je ook beter terugkijken op de periode die iemand heeft doorgemaakt.”
De eis dat je in de toekomst geen arbeidsvermogen meer mag ontwikkelen moet in ieder geval van tafel: “Het UWV moet ontslagen worden van zijn functie als waarzegger.” Faas hoopt dat de politiek snel tot inkeer komt: “Op een gegeven moment zouden er bijna een half miljoen mensen in de Wajong komen. Het was logisch om daar destijds aandacht aan te besteden. Maar nu zijn we weer doorgeschoten naar de andere kant.”
Kijk de uitzending van Pointer over de Wajong terug:
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Ontvang iedere week onze beste verhalen in je mailbox.
