Vonneke van Dun (63) is een bekend gezicht in Maasland. Ze kent de dorpsbewoners, staat continu in contact met de huisarts en heeft korte lijntjes met lokale initiatieven om eenzaamheid tegen te gaan. Dat moet ook wel, want Van Dun vervult een essentieel beroep: ze is wijkverpleegkundige bij zorgorganisatie Pieter van Foreest. “Als een cliënt zich aanmeldt met een zorgvraag, ga ik op huisbezoek om te kijken wat er nodig is”, vertelt Van Dun. “Ik kijk dan of wij die zorg moeten leveren, of dat er ook iemand anders is, zoals een familielid, die dat kan doen. Of dat we iemand kunnen ondersteunen zodat diegene het in de toekomst zelf kan.” Indiceren heet dit.

Indiceren is een belangrijk proces, omdat de (thuis)zorg onder druk staat. “Zorg is schaars en als we veel onzinzorg doen, kunnen we de zorg die echt noodzakelijk is niet meer leveren,” zegt Van Dun. Maar deze druk maakt wijkverpleegkundige ook een machtig beroep. Want door te bepalen hoeveel zorg iemand krijgt, bepalen zij ook wat een thuiszorgorganisatie in rekening kan brengen. “Structureel een kwartiertje extra zorg per dag voor één cliënt is al snel 5.000 euro per jaar extra op de rekening”, vertelt Aad de Groot, bestuursvoorzitter van zorgverzekeraar DSW. “Dus als een wijkverpleegkundige uren aan zorg meer indiceert dan nodig is, dan praat je over duizenden, tienduizenden euro's.”

Kwaadwillend

Van die machtige positie maakt een groep wijkverpleegkundigen in Nederland misbruik. Door hun handtekening te zetten onder valse, of te hoge, zorgaanvragen maken zij het mogelijk dat geld dat bedoeld is voor de zorg, wegvloeit in de zakken van malafide aanbieders. Deze wijkverpleegkundigen faciliteren hiermee miljoenenfraude.

Zorgverzekeraars en het Openbaar Ministerie zagen in de afgelopen jaren steevast dezelfde namen van verpleegkundigen terugkomen in grote zorgfraudezaken. Zij vallen bijvoorbeeld op omdat zij voor veel verschillende zorgaanbieders door het hele land indiceren, of relatief veel zorguren toekennen aan patiënten.

Nooit meer aan de slag

Om deze kwaadwillende wijkverpleegkundigen aan te pakken, stapte Zorgverzekeraar Zilveren Kruis daarom in de afgelopen jaren vier keer met succes naar het tuchtcollege voor de gezondheidszorg. Het tuchtcollege beoordeelt het handelen van zorgverleners, en kan bijvoorbeeld een boete opleggen, iemand schorsen, of – als zwaarste maatregel – een zorgverlener later schrappen uit het officiële register voor de gezondheidzorg, het BIG-register. Dat laatste betekent dat iemand diens beroep niet meer uit kan oefenen. “Door naar het tuchtcollege te gaan pakken we dit probleem echt bij de bron aan, en kunnen we proberen ervoor te zorgen dat deze betrokkenen geen indicaties meer stellen”, zegt het Hoofd Fraudebestrijding van Zilveren Kruis.

De stap om malafide wijkverpleegkundigen via het tuchtrecht aan te pakken, wordt met applaus ontvangen door andere zorgverzekeraars en ook door het OM. Want het blijkt bijzonder moeilijk om deze individuele zorgverleners te stoppen.

Hoe effectief het tuchtrecht kan zijn laat de recente zaak tegen verpleegkundige R. zien. Zij reisde jarenlang het land door om voor een reeks zorgaanbieders overdreven hoge indicaties op te stellen, maar viel door de mand na een onderzoek van Zilveren Kruis.

Het OM start over het algemeen wel strafzaken tegen zorgaanbieders uit deze netwerken, maar niet tegen individuele verpleegkundigen. “Om een zaak tegen hen op te bouwen, moeten wij in de dossiers van patiënten kijken, waarvoor we elke keer toestemming nodig hebben van de rechter-commissaris”, aldus Verwiel. “Onderzoeken duren daardoor heel lang.” Het OM noemt vervolging bovendien weinig effectief: “Ook na een veroordeling kan de verpleegkundige gewoon doorgaan met de malafide praktijken, want diegene mag dan nog steeds als verpleegkundige werken.”

Wie is er verantwoordelijk?

Ondanks de positieve reacties op de tuchtklachten door Zilveren Kruis, is VGZ de enige grote zorgverzekeraar die dezelfde stap ook neemt. Zo werd op donderdag 2 oktober een klacht van VGZ tegen een verpleegkundige behandeld, die volgens de verzekeraar “ernstig tekort is geschoten in haar rol van indicatiestellend verpleegkundige”. Andere zorgverzekeraars zeggen de tuchtrechtelijke aanpak als mogelijkheid open te houden of nog te onderzoeken. Een gang naar het tuchtcollege kost een hoop tijd en geld, terwijl er voor een zorgverzekeraar financieel niets te halen valt. Zelfs als een verpleegkundige een sanctie krijgt opgelegd, zal de schade – onterechte uitbetaalde declaraties – via een civiele procedure op de zorgaanbieder moeten worden verhaald.

Enkele zorgverzekeraars wijzen erop dat niet alleen zij, maar ook de Inspectie Gezondheidzorg en Jeugd (IGJ), naar de tuchtrechter kan stappen. Ook Verwiel van het OM ziet een rol weggelegd voor de inspectie: “Wij hebben recent meldingen bij de IGJ gedaan over drie indicerend wijkverpleegkundigen.”

Dat het OM melding doet over wijkverpleegkundigen bij de inspectie betekent echter niet dat de IGJ daar iets mee doet. De inspectie onderzoekt alleen meldingen als er ook risico’s zijn voor de veiligheid en kwaliteit van zorg, zo laat deze weten. Volgens verzekeraar VGZ hanteert de IGJ echter een te smalle opvatting van kwaliteit van zorg, want “daar waar sprake is van fraude, is ook vaak sprake van slechte kwaliteit”.

Maar, bij enkel ‘frauduleus te hoog indiceren’, moeten volgens de inspectie andere partijen, zoals zorgverzekeraars, actie ondernemen tegen wijkverpleegkundigen. En zo blijft de bal voor het starten van tuchtzaken toch vooral bij zorgverzekeraars liggen.

Met medewerking van Dirk Mostert.