Het debat over de NAVO-norm van 5 procent leidt tot heel wat vergelijkingen tussen de defensieuitgaven van NAVO-landen en andere wereldspelers. Zo zouden volgens SP-fractievoorzitter Jimmy Dijk “Europese NAVO-landen tot 6 keer zoveel aan defensie gaan uitgeven als Rusland als de NAVO-norm naar 3,5 procent verhoogd wordt.”

Wat vooral opvalt: men (ook Jimmy Dijk) houdt vaak geen rekening met de (grote) verschillen in koopkracht tussen de NAVO-landen en bijvoorbeeld Rusland en China. Een dollar is in China en Rusland veel meer waard dan in Europa en de VS. Anders gezegd: China en Rusland kunnen met minder geld, meer doen.

Ook in Vlaanderen wagen politici zich aan vergelijkingen. In zijn podcast “Kantelpunt” (die onder andere op YouTube staat), zegt Peter Mertens, algemeen secretaris van de PVDA en federaal parlementslid, het volgende: “Vandaag geven de NAVO-landen al 12 keer zoveel uit als Rusland en 4,5 keer zoveel als China. Dat is de situatie dus vóór de verhoging naar de 5 procent”, klinkt het.

Maar kloppen die cijfers?

Puur wiskundig klopt de claim

Navraag bij de PVDA leert ons dat de bron voor deze uitspaak de brochure “Geen NAVO Oorlogstop” is van de Nederlandse vredesorganisaties ‘Stop Wapenhandel’, ‘VD Amok’ en ‘De Nieuwe Vredesbeweging’. Deze organisaties komen naar eigen zeggen “in actie rond de top”.

Over de NAVO-uitgaven zegt de brochure “dat die ruim twaalf keer zoveel als Rusland zijn, en vierenhalf keer zoveel als China.” Volgens de PVDA baseert de brochure zich op cijfers die betrekking hebben op het jaar 2023.

Volgens de partij blijft de verhouding min of meer gelijk voor 2024. "Wat Rusland betreft, zijn de verhoudingen in 2024 gelijklopend aan die van 2023: de militaire uitgaven van de NAVO waren 10 maal groter dan Rusland." (Tegenover 12 keer in 2023.) Voor China blijft de verhouding in 2024 quasi dezelfde. "In 2024 gaf de NAVO 4,8 keer meer uit dan China.” (Tegenover dus 4,5 in 2023.)

Puur wiskundig kloppen deze cijfers min of meer, zo blijkt als we de defensie-uitgaven van de Navo, Rusland en China erbij pakken. De meest relevante cijfers vinden we terug bij het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) of bij het International Institute for Strategic Studies (IISS). Ook de NAVO zelf houdt deze cijfers bij. In de tabel hieronder zien we de cijfers per bron (voor het SIPRI noteren we cijfers voor zowel 2024 als 2023; voor het IISS en de NAVO enkel die van 2024. Cijfers voor Rusland en China zijn schattingen, vandaar de vierkante haakjes).

Uit de cijfers van SIPRI voor 2023 blijkt dat de NAVO wiskundig gezien inderdaad grofweg 12 keer zoveel zou uitgegeven hebben als Rusland en 4,5 keer als China. Voor 2024 zou het gaan om respectievelijk 10 keer zoveel als Rusland en 4,8 keer zoveel als China, zoals de PVDA ook zei. Volgen we de cijfers van het IISS voor 2024, dan zou het gaan om 10 keer zoveel als Rusland en 6 keer zoveel als China.

Wiskundig klopt de claim dus min of meer. Maar toch is de vergelijking volgens experts niet correct. Waarom niet?

Koopkracht is bepalend

“Je kan de NAVO niet één op één vergelijken met Rusland of China”, zegt politicoloog Yf Reykers (Maastricht University). “Met een dollar in de VS kan je meer of minder kopen dan in Europa of in Rusland of China.”

Het is met andere woorden van belang om de cijfers te corrigeren naar koopkracht.

Het IISS doet een poging. Wat vooral opvalt is dat een dollar in China of Rusland veel meer waard is dan in Europa of de VS. Voor Rusland zouden de cijfers voor 2024 en gecorrigeerd naar koopkrachtpariteit neerkomen op 461,6 miljard dollar (in plaats van 145,9 miljard dollar) en voor China op 476,7 miljard dollar (in plaats van 235 miljard dollar).

Een vergelijking die rekening houdt met de koopkracht toont dus volstrekt andere verhoudingen: dan zouden de NAVO-landen in 2024 zo’n 3 keer zoveel hebben uitgegeven als Rusland en ook zo’n 3 keer zoveel als China.

'Te simplistisch'

Er zijn nog zaken die de vergelijking bemoeilijken, zegt Reykers. “Rusland en China zijn autoritaire regimes die zo goed als alle middelen kunnen oproepen zonder democratische verantwoording. Dat lukt niet in het geval van de NAVO-landen."

“Een bijkomende complexiteit is dat de 32 NAVO-lidstaten autonome staten zijn die hun budgetten individueel combineren. Iedere actie hangt af van consensus en iedereen kan zelf beslissen over de middelen die ingezet worden. Dat kan je niet zomaar vergelijken met de middelen die Rusland of China inzetten.”

Ook Wannes Verstraete, doctoraatsonderzoeker aan de VUB en verbonden aan het Egmont Instituut, vindt de vergelijking uit de brochure “te simplistisch”. “Deze budgetten 1 op 1 vergelijken is niet eerlijk omdat elk van deze spelers ook andere dreigingen heeft waarmee hij moet omgaan. De NAVO focust niet enkel op de dreiging komende van Rusland of China, en hetzelfde geldt voor deze spelers. Het zit veel complexer in elkaar.”

“Bovendien gaat deze vergelijking ervan uit dat de VS zich blijft focussen op de Russische dreiging. Als ze dat niet meer zouden doen, en we kijken enkel naar de defensie-uitgaven van de Europese NAVO-landen, dan liggen de verhoudingen alweer helemaal anders.”

Het aandeel van de VS in de defensie-uitgaven van de NAVO is inderdaad groot. Volgens SIPRI gaf de VS in 2024 zo’n 997 miljard dollar uit aan defensie, op een totaal van 1.506 miljard dollar door de NAVO.

"In 2024 bedroegen de totale militaire uitgaven van enkel de Europese NAVO-leden volgens SIPRI 454 miljard dollar (of volgens cijfers van de NAVO ongeveer 476 miljard dollar). Ter herinnering: Rusland gaf in 2024 naar schatting tussen de 145 en 149 miljard dollar aan defensie uit. Gecorrigeerd naar koopkracht zou dat overeenkomen met zo'n 461,6 miljard dollar, ongeveer evenveel als de Europese NAVO-leden."

Conclusie

PVDA-boegbeeld Peter Mertens stelt dat “de NAVO-landen vandaag al 12 keer zoveel uitgeven als Rusland en 4,5 keer zoveel als China.” Wiskundig kloppen deze verhoudingen maar er is daarbij geen rekening gehouden met de (grote) verschillen in koopkracht tussen de NAVO-landen, China en Rusland. Doen we dat wel dan blijkt dat de NAVO-landen in 2024 zo’n 3 keer zoveel uitgaven aan defensie als Rusland of China. Volgens experts ontbreekt het bovendien aan context in de één-op-éénvergelijking omdat die geen rekening houdt met de mogelijkheid tot inzet van middelen en de verschillende dreigingen. De claim op zich klopt, maar mist de nodige context.

Deze factcheck kwam tot stand in het kader van de Factcheck-marathon naar aanleiding van de NAVO-top met als partners Pointer (KRO-NCRV), AD en de aangesloten regionale kranten, Nieuwscheckers, de VRT, de RTBF, Knack, Factcheck Vlaanderen en deCheckers. Lees hier alle factchecks.