In december maakten we opnamen bij een bijeenkomst van tegenstanders van windturbines in Tweede Exloërmond in Drenthe. In dit gebied wordt een groot windpark gebouwd en er is al jaren uitzonderlijk fel protest tegen. Bij aankomst zat de zaal vol. We vielen midden in een presentatie van Janet Holtkamp, een acupuncturist met een praktijk in Nieuw Buinen, een dorp niet veel verder op.

Wij kwamen niet voor deze presentatie, maar kregen een en ander mee omdat we moesten wachten met ons interview tot zij klaar was. En eerlijk gezegd werd het ons koud om het hart. Mevrouw Holtkamp kwam met een haast apocalyptisch verhaal van wat hen allemaal te wachten stond als de windturbines er eenmaal zouden staan. Holtkamp voorspelt haar toehoorders een toekomst vol lichamelijk ongemak.

Kindermishandeling

‘Als straks de één na de ander zegt van: ‘Oh, ik kan niet meer slapen', en: ‘Oh, ik heb zo’n last, ik heb zo’n last van hartkloppingen, ik heb zo’n last, ik kan niet meer studeren, m’n kinderen plassen in bed, m’n kinderen hebben bloedneuzen'. Kinderen, kinderen, we weten nog niet half wat er gaat gebeuren met de kinderen. Misschien dat er op een gegeven ogenblik zelfs kinderen worden geboren waar andere afwijkingen aan zijn.’ En als je dan naar de huisarts gaat, zo waarschuwde Holtkamp, dan is er óók nog een kans dat ze je beschuldigen van kindermishandeling.

Ze zegt er direct bij dat het allemaal niet wetenschappelijk is aangetoond, maar dat betekent volgens haar niet dat het niet waar is. ‘Het wordt allemaal in de doofpot gestopt.’

Psychiatrische en neurologische stoornissen

Op de aankondiging van die avond staat wat meer achtergrond. We noemen drie beweringen:

• De wereldgezondheidsorganisatie heeft onlangs een rapport uitgebracht waarin ‘windturbinegeluidproblematiek aan de kaak wordt gesteld’.
• Werken in een omgeving met laagfrequent geluid is ziekmakend, en hoe hoger de windturbine hoe groter de blootstelling aan laagfrequentgeluid. De ziekte heet vibro-akoestische ziekte. ‘Het is een sluipmoordenaar die steeds erger wordt.’
• Een ongelooflijk lange lijst met minstens twintig symptomen, bijvoorbeeld bronchitis, pijn in de buik/rug, vermoeidheid maar ook na tien jaar psychiatrische en neurologische stoornissen.

Klopt er ook iets van? Nee, niet als je het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) raadpleegt en internationaal onderzoek bekijkt.

Eerst maar het rapport van de wereldgezondheidsorganisatie (WHO), getiteld ‘Environmental Noise Guidelines for the European Region’, gepubliceerd in oktober 2018. Daarin staat, letterlijk vertaald: 'Er is zeer weinig bewijs beschikbaar over de nadelige gezondheidseffecten van continue blootstelling aan windturbinegeluid.' Daar blijft dus niets van over.

Het RIVM deed in 2015 onderzoek naar de gezondheidseffecten van windmolens. Voor wat betreft slaapverstoring houdt het RIVM een slag om de arm omdat daar onvoldoende over bekend is. ‘Voor de overige gezondheidseffecten is geen bewijs.’

Laagfrequent geluid

Dan het verhaal over laagfrequent geluid: Is dat inderdaad ziekmakend? De critici baseren dit op het werk van de wetenschapper Pereira uit Portugal. Haar onderzoeksgroep heeft het begrip vibro-akoestische ziekte geïntroduceerd. Het komt er op neer dat laagfrequent geluid leidt tot (ernstige) gezondheidsklachten.

Eén ding is zeker, het verhaal van deze Portugezen ging viral en zit standaard in het pakket bezwaren tegen aan te leggen windparken. Maar wetenschappelijk is er tot nu toe weinig van overeind gebleven.

Het RIVM schrijft in 2015: ‘Omwonenden zijn vaak ongerust over het laagfrequente deel van het geluid (het meest laagtonige deel) en het effect daarvan op hun gezondheid, en/of over het optreden van het windturbinesyndroom of vibro-akoestische ziekte. Vanuit de verzameling aan wetenschappelijke literatuur worden deze effecten niet aannemelijk geacht of zijn ze onvoldoende aangetoond.’

Boosheid en irritatie

Toch is het niet zo dat mensen geen gezondheidsklachten kunnen ondervinden doordat er windmolens in hun omgeving worden geplaatst. Zo kan het geluid van windmolens hinder veroorzaken. En die hinder kan leiden tot boosheid, irritatie en bijvoorbeeld slaapproblemen. In die zin is het niet anders bij een snelweg of een café in de straat: wie zich ergens aan stoort kan daar wel degelijk klachten van krijgen.

Uit een Australisch onderzoek bleek dat gezondheidsgerelateerde klachten vooral van parken kwamen met een actieve actiegroep, en de overgrote meerderheid van klachten pas werd ingediend nadat actiegroepen begonnen te wijzen op mogelijke gezondheidsrisico’s. Bijna driekwart van alle klachten in het onderzoek was afkomstig van omwonenden van slechts zes Australische parken (van de 51 in totaal op dat moment), ‘die het doelwit zijn geweest van antiwindmolenprotest’, aldus de onderzoekers.

Financieel profijt

Wie een positief beeld heeft van windmolens, bijvoorbeeld omdat hij er financieel profijt van heeft, zal er minder snel overlast van ervaren. Het is dan ook niet voor niets dat de Nederlandse WindEnergie Associatie in 2016 in een gedragscode op liet nemen de omgeving voortaan financieel te laten participeren in windparken.

Conclusie

Voor directe gezondheidsschade als gevolg van windmolens in de omgeving is geen bewijs, maar indirecte gezondheidsschade kan wel degelijk optreden. Wie zich druk maakt om iets kan daar ziek van worden. Zo bezien kun je je afvragen of wat Holtkamp en collega’s doen op deze voorlichtingsavonden niet een self fulfilling profecy is: mensen bang maken voor windmolens, ze vertellen dat ze er ziek van worden, creëert spanning, en van die spanning kunnen mensen wel degelijk ziek worden.

We leggen het voor aan Holtkamp. Zij vindt niet dat ze aan bangmakerij doet, maar dat mensen vooral moeten weten welke risico’s ze lopen. ‘Die ziektes zijn een gevolg van laagfrequent geluid, en windmolens veroorzaken laagfrequent geluid.’ Daarom moet volgens haar veel beter onderzocht worden wat de gevolgen zijn van windmolens op de omwonenden. Want dat er geen wetenschappelijk bewijs is wil niet zeggen dat er geen relatie is tussen klachten en de molens, stelt zij. ‘Als je niet weet wat er aan de hand is moet je dat misschien gaan onderzoeken.’ Ze heeft daarom gevraagd aan de betreffende gemeenten om een nulmeting te doen in het gebied, voordat de molens geplaatst zijn. Daaruit zou dan op termijn moeten blijken of mensen ziek worden van de molens of niet.

Kernenergie als alternatief?

Holtkamp is aangesloten bij het Platform Storm van actievoerder Jan Nieboer. Dat is maar met één uitkomst tevreden: nul windmolens in de Drentse Veenkoloniën. Nieboer is dan ook blij met de discussie over kernenergie die recent weer is opgelaaid, zeker als dat als alternatief voor de windmolens in het gebied zou kunnen gelden.

Maar, zo weet hij te melden: In de Veenkoloniën zal zo’n centrale niet komen. ‘Kerncentrales hebben koelwater nodig. In de Veenkoloniën is dat er niet.’