Aan de grote houten keukentafel in Woudrichem blikken Patrick en Marijke terug op ruim acht jaar pleegzorg: voornamelijk crisisopvang voor tieners. ‘Die kleintjes, daar hebben we minder mee. De reuring en de dynamiek van de grotere kinderen spreekt ons aan.’ Het is tegelijk ook de moeilijkste groep kinderen om op te vangen omdat ze al veel negatieve ervaringen achter de rug hebben en een weerwoord durven te geven.

Met honkbalknuppels stonden ze voor de deur

‘Wij waren voor de buitenwacht duidelijk geen doorsnee gezin. Er was bij ons altijd wel iets aan de hand: de ene keer stonden er agenten voor de deur die een pleegkind kwamen ophalen voor een overplaatsing naar een gesloten instelling. En een andere keer was het de biologische familie van een pleegkind die met honkbalknuppels hun meisje kwamen terughalen.’ Marijke vertelt hoe belastend dit is: ‘Je krijgt het er allemaal bij. Het contact met de instanties, én het biologische netwerk. In ons geval soms dus ook een zeer bedreigende; we kregen zelfs een speciaal alarm op onze telefoon. Kun je het je voorstellen, in een gewone woonwijk in Brabant?'

Speciale opvoedvaardigheden nodig voor bont stel pleegkinderen

Daarnaast vraagt de zorg voor het bonte gezelschap tieners óók de nodige opvoedvaardigheden. ‘Kinderen met verslavingen, suïcidale neigingen of loverboy-problematiek, hoe ga je daarmee om? We hadden een meisje die alles in huis kapot maakte, een jongen die nooit geleerd had om met bestek te eten en een zestienjarige pleegdochter met niet-aangeboren hersenletsel, waardoor we elke dag opnieuw moesten uitleggen hoe ze haar boterhammen moet smeren, en hoe ze een maandverbandje in moet doen.’ Patrick en Marijke laten zich hier allerminst door uit het veld slaan. Alleen komen ze wel tot de conclusie dat het anders moet. Het is 2015 en het idee voor een eigen gezinshuis is geboren. ‘Dit is gewoon een fulltime baan.’

Gezinshuisouder krijgt ervoor betaald

Een gezinshuis wordt gedefinieerd als een kleinschalige woonvorm waar meestal drie tot zes jongeren tussen de 0 en 24 jaar opgenomen worden in het eigen gezin van de gezinshuisouders. Net als bij pleegzorg is het belangrijkste kenmerk van een gezinshuis dat er een zo normaal mogelijk gezinsleven geboden wordt aan het opgenomen kind. Het grote verschil met pleegzorg zit 'm erin dat gezinshuisouders op professionele wijze verzorging, opvoeding en begeleiding geven, en daar ook voor betaald worden. Het stelt Patrick in de gelegenheid zijn baan als techniekdocent in het voortgezet onderwijs op te zeggen. Samen met Marijke runt hij nu gezinshuis ‘Terug naar de Toekomst’. Waar ze opvang en kamertraining bieden voor jongeren die niet meer thuis kunnen wonen.

Van pleeggezin naar gezinshuis

En zij blijken niet de enige ex-pleegouders die deze stap zetten. Joke uit de Groningse plaats Ten Boer schrijft: ‘Ook wij zijn intussen gezinshuis geworden. Vanwege het gedrag van onze pleegkinderen leven we in een vaste structuur waarin we niet te veel kunnen doen op één dag. Nu we gezinshuisouders zijn kunnen we onze kinderen de professionele begeleiding bieden die ze nodig hebben.’ Ook Kees en Mariska van den Beukel hebben de transitie van pleeggezin naar zelfstandig gezinshuis gemaakt. Kees herkent dat het als gezinshuisouder makkelijker is om professionele ondersteuning te krijgen als dat nodig is. ‘Je kiest zelf de samenwerkingspartners en de gedragswetenschapper die je voor je gezinshuis wilt.‘ Hij vindt dat de ondersteuning van professionals als je pleegzorg doet nu tekort schiet. Ook wordt het belang volgens hem onderschat. ‘We denken vaak dat pleegkinderen alleen een groot hart en een warm nest nodig hebben. Maar deze kinderen hebben volwassenen nodig die sterk in hun schoenen staan en zich niet persoonlijk afgewezen voelen in conflictsituaties.’

Voor veel kinderen is professioneel ouderschap nodig

Van vrijwillig pleeggezin naar professioneel gezinshuis: het klinkt als een logische stap voor zowel de kinderen als de pleegouders. Maar wat is nu dan precies het probleem? Volgens Peer van der Helm, lector residentiële jeugdzorg ligt de focus te veel op pleegzorg en hebben instanties te weinig besef welke kinderen wel en welke kinderen niet te handhaven zijn in een pleeggezin. ‘Een echt gezin voelt prettiger, maar het kan vaak niet. Voor veel kinderen is professioneel ouderschap nodig. Denk aan kinderen met een lage verstandelijke beperking, die verwaarloosd zijn én hechtingsproblematiek hebben. Die kun je niet in een pleeggezin plaatsen. Pleegouders gaan eraan ten onder. Bovendien verergert zo’n negatieve ervaring het probleemgedrag van een kind en creëer je een lopende band waarbij het kind uiteindelijk weer in een instelling terecht komt. Omdat geen pleeggezin hem of haar meer wil hebben.’

Landelijk kwaliteitskader

Rob de Munck, bestuurder van Gezinshuis.com een landelijke franchiseorganisatie voor gezinshuizen is het met Van der Helm eens dat de focus teveel op pleegzorg ligt. ‘Door de verzwaring van de problematiek van pleegkinderen zie je dat het nu vastloopt in sommige pleeggezinnen. Je ziet het stressniveau stijgen. Sommigen pleegouders stoppen ermee. Anderen kiezen ervoor om verder te gaan als gezinshuis.’ Ook in zijn omgeving ziet hij dat pleeggezinnen opschalen naar gezinshuizen. En hoewel hij het gezinshuis van Patrick en Marijke persoonlijk niet kent, klinkt hun overweging hem legitiem in de oren. ‘Maar het is zeker niet voor iedereen weggelegd. Een goede pleegouder maakt je nog niet meteen een goede gezinshuisouder.’ Om de kwaliteit te bewaken wordt er nu door de sector hard gewerkt aan een landelijk kwaliteitskader. ‘We hopen dat dit uiteindelijk ook bijdraagt aan de positionering van gezinshuizen binnen jeugdzorg.’

Kosten pleegzorg versus gezinshuiszorg

De sterke focus op pleegzorg boven gezinshuiszorg is volgens Van der Helm vooral financieel gedreven. ‘Het is de goedkoopste oplossing.’ De bedragen voor de opvang van kinderen die niet meer thuis kunnen wonen lopen inderdaad sterk uiteen. De opvang in een instelling is de duurste vorm en kost in sommige gevallen meer dan 200 euro per dag per kind. Een gezinshuis is vaak een stuk goedkoper, al variëren de tarieven per regio. Volgens De Munck ligt de gemiddelde dagprijs op dit moment rond de 148 euro. Maar met ongeveer 40 euro per dag is de opvang in een pleeggezin veruit het goedkoopst. Uit onderzoek van Ecorys in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid blijkt bovendien dat gemeenten dit bedrag lang niet altijd betalen. Bijna dertig procent van de door de gemeente gehanteerde tarieven liggen nóg lager dan dit door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten geadviseerde tarief.