Wat kan er misgaan?

‘Pijnbestrijding bijvoorbeeld kan heel moeilijk zijn. Je moet goed kunnen inschatten of de patiënt pijn heeft of gaat krijgen. Hetzelfde geldt voor het uitdelen van medicijnen. Het klinkt heel simpel, maar ook zonder vrijwilligers gaat er al veel mis.’



Hoe zit dat met het verschonen?

‘Als een patiënt heel ziek is, komt het verschonen behoorlijk nauw. De patiënt mag geen pijn hebben, geen doorligwonden hebben of smetplekken krijgen. Het is niet voor niks dat een verpleegkundige een aantal jaar opleiding krijgt en daarna veel werkervaring opdoet voordat hij of zij het werk goed kan uitvoeren.’

Dus medicijnen geven en verschonen zijn echt taken voor een verpleegkundige?

‘Ja.’

Die taken dienen niet door vrijwilligers worden gedaan?

‘Nee, zeker niet.’

Er zijn hospices waar ze daar anders over denken.

‘Sommigen hebben een romantisch beeld, maar de werkelijkheid is anders. Pijnbestrijding is heel complex. Wanneer er bijvoorbeeld twee typen medicijnen worden gegeven, paracetamol en morfine-achtige stoffen, moet je weten in welke fase een patiënt zich bevindt om in te schatten of hij een paracetamol krijgt of niet. Bij zieke patiënten is het geven van paracetamol onderdeel van een totale behandeling en dat kan cruciaal zijn.’

En hoe zit dat met het bedienen van een morfinepomp?

‘Een morfinepomp is zo ontworpen, dat de patiënt zelf een shot kan nemen. Als je daar als vrijwilliger bij gaat helpen omdat de patiënt het niet kan, dan moet er ook een andere inschatting gemaakt worden: waarom kan de patiënt het niet? Heeft de patiënt al te veel morfine gekregen? Dreigt hij verward te raken?’

Terwijl hij of zij waarschijnlijk helpt met de beste intenties.

‘Absoluut, niets ten nadele van vrijwilligers. Het is fantastisch wat zij doen. Maar als het misgaat heeft de patiënt een probleem, de familie en eventueel de vrijwilliger zelf ook. Want de consequenties van verleende zorg door een vrijwilliger kunnen ernstig zijn voor de patiënt: hij of zij kan hallucinaties krijgen, verward gedrag vertonen of pijn krijgen. Dat is heel vervelend.’

Hoe kunnen we vrijwilligers dan inzetten?

‘De vrijwilliger is geweldig voor huishoudelijke en sociale taken, heel waardevol. Maar zorgtaken moeten echt uitgevoerd worden door een verpleegkundige of verzorgende.’

Gaat de zorg steeds meer leunen op vrijwilligers?

‘Er is een duidelijk tekort aan professionals in de zorg, daar moeten we aan werken. Maar zorgtaken moet je laten uitvoeren door gekwalificeerde mensen, ook in een hospice. Ik vind het te goedkoop om mensen in de laatste fase van hun leven te laten verzorgen door vrijwilligers, want sommige patiënten en hun families ondervinden er schade van. Ook vrijwilligers die onbewust risico’s nemen, ondanks alle goede intenties, kunnen in een vervelende situatie terechtkomen. Ik wil vrijwilligers niet tekort doen, maar je bent onbewust onbekwaam.’

Onbewust onbekwaam, wat betekent dat precies?

‘Mensen in de laatste fase van hun leven kunnen voor een leek onverwacht onrustig worden, verward raken, hallucinaties krijgen, de straat op rennen. Ik heb het laatst nog meegemaakt met een kennis vanuit een hospice. Die ontsnapte de eerste avond en rende in verwarde toestand voor de tram uit. Maar ze kunnen ook agressief worden, zuurstoftekort krijgen of benauwd raken.’

En een verpleegkundige weet dan hoe te handelen?

’Precies. En hoe de situatie te voorkomen is.’

Nu krijgen veel vrijwilligers een opleiding voordat ze aan de slag gaan.

‘Ja, maar dat kan geen compensatie zijn voor een drie- of vierjarige opleiding en alle werkervaring van een verpleegkundige. Dat wordt in Nederland nog weleens onderschat.’

Moeten we de kennis en kunde van de verpleegkundige meer eren?

‘Zeker, want het inzetten van vrijwilligers in deze omstandigheden, zoals minister Hugo de Jonge, (Volksgezondheid, Welzijn en Sport, red.) van harte steunt, doet potentieel afbreuk aan het imago van de verpleegkundige.’

Alsof je het met een paar cursusdagdelen allemaal wel kan regelen…

‘Precies. We moeten streven dat meer mensen voor het verpleegkundige-beroep kiezen en ook in hospices gaan werken. Ik denk niet dat we een samenleving wensen waarin de zorg voor een groot deel door vrijwilligers geleverd gaat worden.’



Toch zie je vaak dat hospices goede reviews en hoge waarderingen krijgen.

‘Dat kan ik me heel goed voorstellen. De familie is heel dankbaar richting vrijwilligers omdat zij zich heel hard hebben ingezet op de moeilijke momenten om die zorg optimaal te leveren. En daar ben je heel dankbaar voor. Maar als je het medisch inhoudelijk gaat bekijken, dan kan het bijna niet anders dan dat regelmatig voorkomt dat degene die gaat sterven onverwacht verward wordt, pijn heeft, kortademig raakt omdat de vrijwilliger dat niet heeft zien aankomen en daar onvoldoende op kan reageren. De inzet van vrijwilligers is geweldig, maar het feit dat de vrijwilliger onbewust onbekwaam is op het diagnosticeren van problemen, raakt ondergeschikt.’

Is het een teken van armoede wanneer de zorg teveel leunt op vrijwilligers?

‘Ja, absoluut. Ik denk dat we in een luxe maatschappij leven en dat we de zorg van verpleegkundigen moeten kunnen financieren. Nu is er onvoldoende zicht op de schade die de vrijwilligers veroorzaken, met alle goede intenties, in bijvoorbeeld hospices.’