Vrijwilligers die morfinepompen bedienen. Het is niet verboden en het komt voor in hospices, de plek waar mensen verblijven in hun laatste levensfase. Maar is het wenselijk? Volgens zorgverzekeraar DSW niet.
‘Ja, het gebeurt dat vrijwilligers soms de morfineknop moeten indrukken’, vertelt een vrijwilliger van een hospice die anoniem wil blijven. ‘Bijvoorbeeld bij gasten die geen familieleden hebben om dat te doen.’ Morfine toegediend door ongediplomeerd zorgpersoneel. Ondanks dat deze handeling zich in een grijs gebied bevindt tussen dat wat een verpleegkundige of vrijwilliger doet, is er geen wet die dit verbiedt. Maar is het wenselijk?
Opiaten
‘Het zijn wel opiaten die je toedient’, vertelt een verpleegkundige gespecialiseerd in de palliatieve zorg. ‘Dat is zware medicatie.' Verpleegkundigen controleren elkaar bij het instellen van de juiste dosering. Zodat iemand niet teveel morfine krijgt. Want dan kan iemand heel suf of misselijk worden.
Een vrijwilliger mag in principe, net als een familielid of mantelzorger in de thuissituatie, een druk op de morfineknop geven.
In een handleiding van de morfinepomp, staat dat ‘voor de bediening van het pompje is specifieke kennis/vaardigheid nodig; inzet van (gespecialiseerde) verpleegkundige zorg is in de regel wenselijk.’
Wenselijk, maar verpleegkundige zorg is dus niet verplicht bij het bedienen van de pomp.
Dat beaamt ook de vereniging Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg (VPTZ). Op basis van de wet BIG, heeft de organisatie deze vertaald naar wat dit betekent voor vrijwilligers. Hoe ga je om met voorbehouden en risicovolle handelingen?
Daarover communiceren ze richting hun ruim 200 lidorganisaties bestaande uit hospices en palliatieve afdelingen, over de punten waar onduidelijkheid over bestaat, de niet-voorbehouden handelingen zoals het aanreiken van uitgezette medicatie (uitgezet door de verpleegkundige) en het helpen drukken op de knop van de morfine op verzoek van de cliënt. Deze handelingen bevinden zich in het grijze gebied tussen beroepsmatig en vrijwillig en hiervan is bekend dat vrijwilligers deze in voorkomende gevallen uitvoeren, aldus de VPTZ.
VPTZ: ‘Iedereen, dus ook een vrijwilliger, mag deze (handelingen) uitvoeren mits de persoon hiertoe bekwaam is en geïnstrueerd is door de beroepsmatige zorg. Er is geen wetgeving die dit verbiedt. Belangrijk is dat hier goede afspraken over gemaakt worden met de beroepsmatige zorg en dat er altijd toestemming is van de cliënt en/of diens naasten. Zo wordt er gezamenlijk goede zorg geleverd.’
Delier
Een morfinepomp wordt in principe klaargezet door een getrainde verpleegkundige, de eerste dosis geeft de huisarts. De verpleegkundige krijgt te horen of deze omhoog mag of niet. En dan kan er een extra shot, een bolus, gegeven worden, als de patiënt veel pijn heeft. De pomp kan niet zomaar anders worden ingesteld, en je kunt niet zomaar een extra druk op de knop geven, op de bolus na.
Aan een overdosis kan een patiënt niet snel overlijden. Maar hij kan wel een delier krijgen
Gepensioneerd huisarts Frans Bollen licht toe: ‘Aan een overdosis kan een patiënt niet snel overlijden. Maar hij kan wel een delier krijgen op basis van de morfine. Dan wordt iemand heel onrustig. Als je dat ziektebeeld niet herkent, kun je denken dat iemand juist meer morfine nodig heeft en een bolus geven. Daar maak je het juist erger mee.’
‘Zeer onwenselijk’
Zorgverzekeraar DSW noemt de situatie waarin vrijwilligers morfinepompen bedienen ‘zeer onwenselijk’. Wijkverpleging mag bij de zorgverzekeraar alleen gedeclareerd worden als deze zorg is geleverd door een verzorgende niveau 3 of een hoger opleidingsniveau. In overleg met de cliënt en/of de familie kan een hospice wel bepaalde handelingen door vrijwilligers laten uitvoeren, maar zij mogen dit niet declareren als wijkverpleging.
‘Dergelijke handelingen laten uitvoeren door ongekwalificeerde medewerkers is misschien niet in alle gevallen strafbaar, maar als het bij ons wordt gedeclareerd, is het wel onrechtmatig’, aldus een medewerker van DSW. ‘Hoe verantwoord het is, hangt vooral af van de toestand van de cliënt. Maar het lijkt ons in ieder geval zeer onwenselijk, want ook hier geldt dat de eisen voor wat betreft kwalificaties niet alleen worden gesteld vanwege de complexiteit van de handeling, maar ook omdat het belangrijk is dat signalen en risico's tijdig gesignaleerd worden.’
