Voor ons onderzoek Zelfstandigen zonder verzekering komen we in contact met verzekeringsadvocaten Agnes Koert, van Backx & Ripmeester in Rotterdam, en Karen Machielsen van Zumpolle in Utrecht. Beiden staan verzekerden bij in hun ‘strijd’ tegen verzekeraars. Bijvoorbeeld over conflicten rondom arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (aov’s).

Vaker conflict met de verzekeraar

‘Dat komt de laatste jaren steeds vaker voor,’ zegt Koert. ‘Voorheen deed ons kantoor ​een paar zaken over arbeidsongeschiktheidsverzekeringen per jaar. Nu doen we er jaarlijks tientallen.’ Het feit dat zzp’ers het kantoor steeds beter weten te vinden speelt hier waarschijnlijk ook een rol. Maar ook Machielsen herkent dat verzekeraars steeds vaker proberen om onder hun verplichtingen uit te komen. ‘Sinds 2013 is in minimaal 50 procent van de zaken de uitkering onterecht gestaakt, geweigerd of verlaagd.’ Bij één specifieke verzekeraar ligt dit percentage volgens haar met 80 procent zelfs nog veel hoger. ‘Ik vind dit een schrikbarend aantal.’

‘Alsof je een fraudeur bent’

Ron is 28 als hij besluit om als consultant in de levensmiddelenindustrie voor zichzelf te beginnen. Hij sluit een verzekering af tegen arbeidsongeschiktheid. Dat lijkt een verstandige keuze, want 10 jaar later krijgt hij een hernia en raakt hij daardoor tijdelijk arbeidsongeschikt. ‘Maar de verzekeraar is onderzoek gaan doen en constateerde dat ik op 16-jarige leeftijd bij de huisarts ben geweest met rugklachten. Ik was dit zelf allang vergeten en heb het daarom ook niet ingevuld bij de aanvraag van de verzekering.’ Dat is volgens Ron voor de verzekeraar aanleiding om de hele uitkering terug te vorderen. '16.000 euro. Ik kan goed rondkomen als zzp’er, maar dit was echt niet op te brengen.’ Hij is vooral geschokt over de manier waarop ze met hem omgingen. ‘Alsof je een fraudeur bent. Daar ben ik echt letterlijk ziek van geweest.’ Hij schakelt rechtsbijstand in en hoeft de uitkering uiteindelijk niet terug te betalen.

Huisartsenverleden opsommen

Volgens advocaat Koert is dit precies het grote probleem in de conflicten rond de aov’s; het invullen van de gezondheidsverklaring bij de aanvraag van de verzekering. ‘Stel, je bent 40 jaar. Als je elke klacht waarvoor je ooit bij de huisarts bent geweest moet invullen dan is dat toch bijna niet te doen!’ Volgens haar matcht een ingevulde gezondheidsverklaring om die reden dan ook bijna nooit met een compleet huisartsenjournaal. ‘Het gaat echt veel te ver om van mensen te vragen om hun hele huisartsenverleden op te sommen.’ Toch is dat wel belangrijk als je wil voorkomen dat je net als tipgever Ron de hele uitkering moet terugbetalen. In haar praktijk komt Koert veel vergelijkbare gevallen tegen. ‘Ik zie echt zaken waarvan ik denk: 'Dit kún je gewoon niet maken'. Ik wil de verzekeraars niet wegzetten als een branche die niet deugt, maar ik heb de indruk dat verzekeraars gelegenheidsargumenten zoeken om niet te hoeven betalen.’

Nog een voorbeeld

Als voorbeeld noemt ze ​een zaak over een ​cliënt die kampt met psychische klachten en daarom arbeidsongeschikt is en daarvoor van zijn arbeidsongeschiktheidsverzekeraar een uitkering zou moeten ontvangen. Maar in het onderzoek van de verzekeraar ​kwam naar voren dat de man ooit rugklachten ​heeft gehad in verband met een slecht bed, ​klachten aan zijn duim ​had overgehouden aan een skivakantie en last van zijn knieën ​had gehad door hardlopen. Allemaal ​eenmalige, kortdurende perioden van klachten, waarvan de schouder- en rugklachten zich bijna 20 jaar vóór het invullen van de gezondheidsverklaring hadden voorgedaan. De klachten hadden bovendien niks te maken met de psychische klachten die hij nu heeft.’ Maar volgens Koert voerde ​de verzekering nu op dat hij deze drie dingen had moeten melden bij het invullen van de gezondheidsverklaring. ‘En als hij dat had gedaan, dan zouden ze hem niet in de verzekering hebben genomen. Waardoor ze hem nu dus niet ​wilden betalen.’ En dat is volgens de advocaat grote onzin. ‘Voor mij een voorbeeld van een gelegenheidsargument: ze zouden hoogstens uitsluitingen hebben opgenomen, maar hem op deze grond nooit compleet geweigerd hebben. ​Er was een procedure voor nodig om de uitkeringsweigering van tafel te krijgen.’

Gaan verzekeraars er wel eerlijk mee om?

Koert stelt dat verzekeraars terecht heel kritisch zijn. Maar zij vraagt zich inmiddels wel af of ze er echt voldoende eerlijk mee omgaan. ‘Eerlijk gezegd betwijfel ik dat. Ik vind dat ze momenteel echt veel ruimte nemen om claims af te wijzen.’ Haar Utrechtse collega advocaat Karen Machielsen van Zumpolle deelt die twijfels. Ze ziet het al misgaan in de polisvoorwaarden. Daarin staat dat de verzekeraar de deskundigen aanwijst om vast te stellen of sprake is van arbeidsongeschiktheid. De beoordeling gaat volgens een ‘drietrapsraket.‘

Proces beïnvloeden

Machielsen ziet het in de eerste stap van de drietrapsraket al misgaan. ‘Hoe onafhankelijk is de medisch specialist die de verzekeraar aanwijst? Voor de keuring ontvangt een arts een paar duizend euro. En een verzekeraar gaat nu eenmaal liever in zee met een arts met wie hij ‘goede’ ervaringen heeft, zoals bijvoorbeeld een neuroloog die sceptisch is over een whiplash. Ik zie in de dossiers voortdurend dezelfde namen terug.’ En de stappen bouwen op elkaar voort stelt Machielsen. ‘Een fout in stap 1 werkt door in stap 2 en 3. Met als gevolg dat de verzekerde niet of minder wordt afgekeurd en er niks of onvoldoende wordt uitgekeerd. En zoals Cruijff het ooit zei: “Je ziet het pas als je het door hebt”. Ze bedoelt daarmee te zeggen dat als je veel aov-zaken doet, je ziet wat er werkelijk gebeurt. ‘De verzekeraars beïnvloeden het beoordelingsproces. Arbeidsongeschiktheid wordt niet onafhankelijk en objectief vastgesteld. De verzekeraars hebben financieel belang bij de keuring. Er is sprake van een situatie waarbij de slager zijn eigen vlees keurt.’’

Reactie Verbond van Verzekeraars

Het Verbond van Verzekeraars laat in een reactie weten dat verzekeraars professioneel en zorgvuldig met claims omgaan. ‘De AFM heeft in 2011 en 2018 een verkenning gedaan naar hoe verzekeraars met ingediende claims omgaan. De uitkomst bij beide onderzoeken is dat er geen aanwijzingen zijn dat verzekeraars structureel onzorgvuldig handelen bij de vaststelling en uitkering van claims. Daarnaast keren verzekeraars zo’n 85 procent van de verdiende premie uit aan zelfstandigen die een beroep doen op hun verzekering,’ licht woordvoerder Oscar van Elferen toe. ‘ Een medisch adviseur heeft vanuit zijn professie juist een onafhankelijke positie omdat hij of zij werkt onder een eigen beroepscode en het medisch tuchtrecht. Mocht een klant het uiteindelijk toch niet eens zijn met het oordeel van de medisch adviseur, dan kan hij of zij altijd een second opinion aanvragen.’

Helft zzp’ers wantrouwt verzekeraars

Uit onderzoek van de Werkvereniging, een belangenplatform voor Modern Werkenden, blijkt het wantrouwen in de verzekeraars vooralsnog groot: meer dan de helft van de zelfstandigen vreest dat de verzekeraars niet zullen uitkeren in het geval van ziekte of arbeidsongeschiktheid. Omdat er bij hen geen onafhankelijke arts aan te pas komt. Volgens sociaal entrepreneur Roos Wouters, de oprichter van het platform, is dit grote wantrouwen een belangrijke reden dat zelfstandigen geen arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluiten. Slechts 19 procent van de zzp’ers heeft in 2016 een verzekering tegen arbeidsongeschiktheid afgesloten. In 2011 was dat nog 23 procent. Een zorgwekkende ontwikkeling gezien de enorme groei van het aantal zzp’ers in Nederland. Deskundigen vrezen ondermijning van ons sociale stelsel, en in Den Haag klinkt de roep om een verplichte basisverzekering dan ook steeds luider.

Ook de twee advocaten vinden dat er iets moet gebeuren aan de situatie waarin zzp’ers nu verkeren. ‘Vroeger had je de WAZ (Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen. Red. ), daarin was iedereen verzekerd voor een sociaal minimum. Deze regeling is in 2004 afgeschaft omdat men dacht dat de markt dit beter kon regelen.’ Met alle gevolgen van dien, stelt Machielsen. ‘Verzekeraars kiezen de krenten uit de pap en kiezen wie ze willen verzekeren. De slechte risico’s worden, met een bijstandsuitkering, afgewenteld op de maatschappij.’ Wat haar betreft is deze marktwerking hier funest gebleken. ‘Er worden mensen het bos ingestuurd die recht hebben op een uitkering. Volgens het Verbond van Verzekeraars ligt het altijd aan de communicatie. Maar ze moeten gewoon betalen bij arbeidsongeschiktheid. Als ze dat niet willen, hadden ze geen verzekeraar moeten worden.’