Op de websites van de meeste supermarkten en groothandels wordt er volop mee gepronkt: er wordt (bijna) alleen maar duurzame vis met een MSC-label erop verkocht. Want als je vis met het Marine Stewardship Council-keurmerk inkoopt, dan weet je zeker dat de vis uit een goed beheerde visstand komt, dat het gevangen wordt met veel zorg voor de onderwaternatuur, én dat de visser zich aan de wet gehouden heeft. En zo is de consument verzekerd van een duurzaam gevangen visje op zijn bord.



Maar volgens natuurorganisaties ben je daar niet meer volledig zeker van. “Tot voor kort raadden we eigenlijk altijd voor 100 procent vis met een MSC-label aan. Maar de laatste tijd zijn er wel wat MSC-gecertificeerde visserijen waar we niet achter staan”, vertelt Margreet van Vilsteren, oprichter van de Good Fish Foundation. Ook het Wereld Natuur Fonds, één van de oprichters van het keurmerk, heeft kritiek op MSC.

Boomkorvisserij

De natuurorganisaties vallen onder andere over de gecertificeerde tong en schol die in de Noordzee gevangen is met boomkorschepen. In 2019 kreeg deze visserij het MSC-keurmerk, waardoor vrijwel de gehele Nederlandse visserij als duurzaam bestempeld werd. De boomkor is namelijk een veel gebruikte visserijtechniek in Nederland, ruim 60 kotters vissen hiermee. Het is de enige toegestane manier om op tong te vissen, één van de belangrijkste vissen voor de Nederlandse vismarkt. Nederland heeft in Europa 75 procent van het quotum voor tong in handen, en bovendien valt er met de tong goed geld te verdienen. Ook de schol, een andere belangrijk soort voor de Nederlandse visser, wordt vaak met de boomkor gevangen.

Nathalie Steins is visserij-onderzoeker bij Wageningen Marine Research en leidt ons rond op zo’n boomkorschip. Aan een boomkor hangen wekkerkettingen die over de bodem van de zee gesleept worden. Tongen leven in de bodem en schrikken hierdoor omhoog, waardoor ze in de netten terechtkomen. Maar deze kettingen kunnen ook het bodemleven verstoren én beschadigen. Noorwegen heeft daarom onlangs besloten om geen boomkorschepen meer toe te laten in hun wateren. En ook in Europa wordt gesproken over een verbod op bodemberoerende visserij in kwetsbare gebieden.

Bovendien heeft een boomkorschip dat gericht op tong vist veel ongewenste bijvangst. Elke visser heeft ook andere vissen in zijn net, maar als ze veel te kleine vissen vangen is dat een probleem. En bij het vissen op tong krijg je er veel jonge schol bij. Steins laat zien dat er in de netten panelen zijn verwerkt zodat kleine niet volgroeide vissen, die je nog niet mag vangen, kunnen ontsnappen. Maar juist als je graag tong wil vangen, is dat heel moeilijk te voorkomen: “Sliptongen zijn kleine meesterontsnappers. Ze kunnen zich helemaal opvouwen en daardoor makkelijk door de kleine mazen heen. Een schol kan dat niet. Dat betekent dat in de netten voor de tongvisserij ook schollen komen die te klein zijn en niet meer kunnen ontsnappen.”

Brandstof

Het is niet alsof de tong- en scholvissers zelf blij zijn met de boomkor. Jarenlang konden zij experimenteren met een duurzamere methode: de pulsvisserij. Ook hiermee was het mogelijk om tong te vangen, met minder ongewenste bijvangst en minder bodemberoering. Maar er kwam kritiek, onder andere van Franse vissers die vonden dat de Nederlanders met hun pulsen de zee leeg visten. Uiteindelijk leidde de aanhoudende kritiek tot een Europees verbod.

Cor Vonk uit Texel verwisselde afgelopen zomer als één van de laatste Nederlandse vissers de puls weer in voor een boomkor. Hij kijkt er met weemoed op terug. Net zoals veel andere vissers heeft hij het sindsdien financieel moeilijk, waardoor verdere verduurzaming er niet in zit. Regelgeving maakt het lastig om veel te vangen en hij kampt met hoge brandstofkosten. Inmiddels tankt hij zijn kotter wekelijks weer vol met zo’n 40.000 liter gasolie. Dat doet pijn in de portemonnee, maar vanuit duurzaamheidsoogpunt vindt hij het ook frustrerend. “We moeten het dubbele tanken dan met de puls. En we stoten ook veel meer CO2 uit.”

Meer dan 40.000 liter gasolie gaat er in de kotter van Cor Vonk:

Geloofwaardigheid

Bodemberoering, veel te kleine vis als bijvangst en een enorme hoeveelheid brandstof. Kan je deze visserij dan nog wel duurzaam noemen? Mede-oprichter van MSC, het Wereld Natuur Fonds, vindt dus van niet: "Dat deze visserijen nu het MSC-keurmerk mogen dragen, ondermijnt de geloofwaardigheid en de principes van MSC. Het is niet te geloven dat MSC dit soort zeer schadelijke visserijen nu opeens als duurzaam kwalificeert”, zegt Monique van de Water, visserij-expert bij het WWF, erover op hun website.

MSC geeft aan te kijken naar visstanden, effectief visserijbeleid en de minimalisering van impact op het overige zeeleven. Op basis van deze criteria is een deel van de boomkorvissers als duurzaam beoordeeld. “Je merkt dat er bijvoorbeeld bij de Nederlandse overheid ook naar andere vormen van duurzaamheid wordt gekeken. Zij kijken bijvoorbeeld naar weinig emissies. Dat zijn andere vormen van duurzaamheid, die vallen nu buiten de MSC-regels. Wij vinden dat het gaat om de manier waarop de vis gevangen wordt, en hoe het bestand beheerd wordt”, aldus Hidde Kerssen. Volgens hem zijn de uitbreiding van die regels een wereldwijd, maar daardoor ook een langzaam proces.

Kerssen benadrukt ook dat het hebben van een keurmerk niet betekent dat vissers niets meer hoeven te doen. “Er wordt gekeken of een visserij duurzaam is volgens de MSC-standaard. Soms krijgen ze dan huiswerk om te verbeteren, en als dat niet lukt dan verliezen ze het keurmerk weer.”

Verlies voor iedereen

Onafhankelijke wetenschappers beoordelen of bepaalde visserijen een keurmerk krijgen aan de hand van MSC-voorwaarden, die volgens MSC zijn opgesteld in compromis met vissers en natuurorganisaties. Maar Good Fish vindt deze voorwaarden te ruim. Ze vinden dat het keurmerk steken heeft laten vallen, waardoor het mogelijk is geworden dat enkele visserijen die niet duurzaam zijn, met een goede jurist alsnog kans maken op het keurmerk. Achter de schermen uiten Good Fish en WWF al jaren hun onvrede hierover aan MSC.

Waar Good Fish voorheen de consument altijd adviseerde om eerst te kijken of er een MSC-variant van een vis was, en pas als dat niet het geval was hun Viswijzer te raadplegen, gaan ze nu voor het eerst een ander advies geven over MSC-gecertificeerde tong en schol die gevangen is met een boomkor. Tot teleurstelling van Good Fish-oprichter Van Vilsteren, want zij is bang dat dit leidt tot minder vertrouwen in het in haar ogen doorgaans betrouwbare keurmerk. “Wij geven alleen advies terwijl een MSC-gecertificeerde vis door de hele keten wordt gecontroleerd en terug te traceren is naar de boot. En MSC is een makkelijk herkenbaar keurmerk voor de consument. Het is daarom een verlies voor iedereen.”

De overheid wil ook dat de Nederlandse visserij gaat verduurzamen. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij wil minder bodemberoering, minder brandstofverbruik en minder ongewenste bijvangst. Maar wat dat gaat betekenen voor het gebruik van de boomkor is nog niet duidelijk. Wel heeft minister Staghouwer aangegeven ontstemd te zijn over het verbod van de boomkor in de Noorse wateren.

Uitzending

Duurzame vis, bestaat dat eigenlijk wel? Kijk vanavond om 22.10 uur op NPO2 naar onze eerste uitzending van ons tweeluik over de duurzame visserij.