Directeur juridische zaken van de IND Jan Willem Schaper reageert op conclusies van Pointer dat er binnen de organisatie sprake is van een cultuur waarin medewerkers onder grote tijdsdruk werken en er sprake is van systeemdenken. Daardoor zouden ze te weinig ruimte ervaren om oog te hebben voor de individuele situaties van vreemdelingen die een verblijfsvergunning aanvragen. Dat zou ertoe leiden dat vreemdelingen soms jarenlang moeten procederen voor een verblijfsvergunning, of er helemaal geen krijgen terwijl zij daar, uit menselijk oogpunt, wel recht op hebben.

Menselijke maat ontbreekt

Pointer sprak (ex-)medewerkers van de IND die een beeld schetsen van een organisatiecultuur waarin beleidsregels en interne werkinstructies de boventoon voeren. Voor medewerkers die beslissingen nemen over verblijfsvergunningen zou weinig ruimte zijn om van deze standaarden af te wijken, ook als duidelijk is dat ze schrijnende situaties voor vreemdelingen veroorzaken. Een van de medewerkers, die anoniem wil blijven, vertelt: “Ik zie gewoon om me heen dat de ja-knikkers managers worden. Mensen die een grote mond hebben of het ergens niet mee eens zijn, worden op een zijspoor gezet en naar de uitgang gewerkt.”

Schaper kan zich voorstellen dat dit soort gevoelens bestaan bij IND-medewerkers. Volgens hem zijn de grote werkdruk en beperkte toepassing van de menselijke maat het gevolg van een tekort aan personeel om aanvragen van verblijfsvergunningen te beoordelen. Schaper: “Het effect is dat er voorraden ontstaan en dan ga je duwen en voordat je het weet ga je duwen op kwaliteit.”

Toeslagenaffaire 2.0.

Vreemdelingenadvocaten die Pointer voor het onderzoek sprak, vergelijken de werkwijze van de IND met de toeslagenaffaire. Vooral het institutionele wantrouwen dat bij de Belastingdienst speelde, zien ze terug bij de IND. De houding van de IND zou er vooral op gericht zijn om vreemdelingen niet te geloven en de IND zou onmogelijke eisen stellen aan vreemdelingen die een verblijfsvergunning willen. Advocaat vreemdelingenrecht Barbara Wegelin: “Gevolg daarvan is dat gewone mensen ontzettend in de knel komen.”

Samen met andere advocaten stelde Wegelin vorig jaar de bundel ‘Ongehoord onrecht in het vreemdelingenrecht’ samen, met daarin schrijnende casussen uit het vreemdelingenrecht. De bundel maakte duidelijk dat sommige vreemdelingen jarenlang in onzekerheid leven omdat de IND lang doet over besluiten over hun verblijfsvergunning. In de bundel staan bovendien veel voorbeelden van geliefden, ouders en kinderen die van elkaar zijn gescheiden en vreemdelingen die ondanks ziekte of gevaar in het land van herkomst geen verblijfsvergunning in Nederland krijgen door de strikte toepassing van regels door de IND. Maar ondanks de bundel is er volgens Wegelin vooralsnog weinig veranderd bij de uitvoeringsorganisatie. “We zijn nu al een jaar aan het praten over het boekje. Bovenin wordt erkend dat ze moeten veranderen en onderin willen ze het, maar het gebeurt heel langzaam of niet.”

Schaper ziet ook dat elementen van de toeslagenaffaire te herkennen zijn in het vreemdelingenbeleid. “Er zijn sterk vergelijkbare dilemma’s”. Op de kritiek over het bestaan van schrijnende situaties zoals die in de bundel reageert hij dan ook: “Misschien klopt het juridisch wel, maar je kan wel de vraag stellen of het deugt en ik durf ook bij een aantal zaken te zeggen: het deugt echt niet.”

Verandering

De IND zegt wel te willen veranderen waar dat mogelijk is. Volgens Schaper beraadt de IND zich inmiddels op maatregelen om situaties zoals die in de bundel in de toekomst te voorkomen. Ook kwam er begin dit jaar een onderzoek naar de interne cultuur van de IND uit, waaruit de wens voor verandering bleek. Daarnaast is de organisatie in gesprek met advocaten en is er nu bijvoorbeeld een speciaal intern overleg over schrijnende zaken. Maar Schaper ziet ook: “Het is work in progress."

Meer weten over dit onderwerp? Bekijk hier de uitzending 'Hoe menselijk is ons vreemdelingenbeleid?'