“Kijk, hier ligt een tong, die ligt helemaal begraven.” Pieke Molenaar pakt het visje onder het zand vandaan. “Als je ‘m wilt vangen, moet hij er eerst onder vandaan komen. Dus je moet iets over de bodem laten gaan, en dan springen de vissen, hop, zo in het net.” Molenaar geeft een kleine demonstratie met miniatuurvisnetten in het visserij-innovatiecentrum in het Zuid-Hollandse Stellendam.

Brandstof
We spreken met de Wageningse visserijwetenschapper voor ons onderzoek over de Nederlandse visserij en hoe die verder te verduurzamen. In een bassin trekt hij de boomkor met de bijbehorende wekkerkettingen die de platvis op de bodem opschrikken, over het zand. “Het is zwaar om dit voort te trekken”, zegt Molenaar over de gangbare vismethode op de platvissen dat vaak gebeurt met een net dat in het echt zo’n 12 meter breed is. “Dus gebruik je veel brandstof.”

Dat laatste is een pijnpunt voor de vissers. Want hoe meer dieselolie je verbruikt, hoe meer kosten je als visser maakt en hoe minder je onder de streep overhoudt. Bovendien, als je verder wilt verduurzamen, is minder brandstofverbruik en minder uitstoot van CO2 en schadelijke stoffen een must.

Kleine vis
“Eigenlijk wil je iets wat net zo effectief werkt, maar niet zo zwaar is”, concludeert Molenaar. Lichtere vistuigen die minder brandstof kosten, maar ook minder bijvangst van kleine vis tot gevolg hebben, daar ging Molenaar mee naar de ontwerptafel. Want bijvangst, oftewel kleine vis vangen waar je niet bewust op vist, is een van de problemen waar de visserij mee te maken heeft.

Soms bestaat de bijvangst uit jonge vissen. “Met teveel kleine vis in het net, vis je de rente van je visbestand op”, zegt Molenaar. “Kleine visjes moet je in zee laten, want die zijn je toekomst.”

Voorheen gooiden vissers ondermaatse vis, evenals andere vis waar vissers niet bewust op visten, regelmatig weer overboord. Dit deden ze bijvoorbeeld omdat de vis geen marktwaarde had, of omdat ze er geen quotum voor hadden. Sinds de aanlandplicht die de Europese Unie vanaf 2015 invoerde, moeten vissers van de vissoorten waarvoor een quotum geldt ook de ondermaatse vis aan land brengen.

Maar de vraag is of dit in de praktijk altijd gebeurt. “Ik denk niet dat de vissers altijd alles mee aan land nemen”, zegt Molenaar. Hij heeft plaatst vraagtekens bij de maatregel uit Brussel en vindt de uitvoering ervan onrealistisch, omdat het naleven ervan de vissers ontzettend veel tijd kost. “Zoals de aanlandplicht nu is ingericht, denk ik dat die moeilijk uitvoerbaar is.”

De aanlandplicht is in het leven geroepen, omdat slechts een deel van de vissen het overleeft als ze weer worden teruggegooid, hoeveel precies verschilt per soort. “Bij schol overleeft 15 procent het ongeveer”, zegt Molenaar over het teruggooien van de vis in zee. “Bij tong worden er maar weinig kleintjes gevangen, dus daar speelt het probleem minder.”

Selectiever vissen
Niet alleen is er dus minder brandstof gewenst voor een duurzamere vismethode, maar ook minder bijvangst. Selectiever vissen is de andere gedachte achter de visnetten die Molenaar ontwikkelt: “Je moet kijken of je de vissen kan scheiden op basis van gedrag. Als de tong snel wil ontsnappen, en de schol niet, kun je iets maken waar de tong gevangen wordt en de schol uiteindelijk uit ontsnapt.” Ook bedachten ze bij het innovatiecentrum een visnet met verschillende afmetingen van de mazen, waardoor er veel minder kleine vis gevangen wordt. 

De visnetten zitten nog in de testfase en zijn inmiddels één keer getest op zee. “Nu gaan we het concept weer aanpassen, dan gaan we terug naar zee. Het is een langdurig proces”, legt hij uit. En de innovatieve vistechnieken brengen uiteindelijk ook weer kosten met zich mee.

“Wat je uiteindelijk echt nodig hebt, is dat duurzaam vissen moet lonen”, bepleit Molenaar. “Je zou kunnen denken dat duurzame vissers toegang tot speciale gebieden krijgen, of dat je een deel van een quota toekent aan duurzamere visserij.” Op die manier krijgen duurzame vissers een streepje voor, terwijl ze nu vaak met 1-0 achter staan bij de buurman die niet duurzaam vist.

De tv-uitzending van Pointer ‘De vis wordt duur betaald’ over hoe de Nederlandse visserij duurzamer en toekomstbestendig te maken is maandagavond 25 oktober om 22:15u op NPO2.