In ons onderzoek Klimaatconflict in de polder bekijken we de discussie die er soms is tussen windenergie en natuur. Hoeveel vogels mogen er doodgaan door het bouwen van windmolens? In de Eemshaven in Groningen zijn het er relatief veel. Daarom heeft de provincie besloten om 25 nachten per jaar de windmolens stil te zetten. Alle hoop is nu gevestigd op de Universiteit van Amsterdam. Daar werkt professor Willem Bouten samen met zijn collega’s aan modellen die de vogeltrek vrij nauwkeurig kunnen voorspellen.

Bouten vertelt dat er vergelijkbare modellen al in gebruik zijn bij de luchtmacht. ‘Die willen ook weten wanneer de vogeltrek is, want dan doen zij geen oefenvluchten. Maar we praten wel over een ander systeem. Bij de modellen voor de luchtmacht wordt een voorspelling gedaan voor vogeltrek op hoogten van 400 meter tot een paar kilometer, want daar vliegen die vliegtuigen.’ Nu is het van belang om te voorspellen wanneer vogels trekken van 0 tot 200 meter, omdat windmolens tot die hoogte reiken.

Net als bij het weer

Bouten legt uit dat de manier waarop vogeltrekvoorspellingen worden ontwikkeld, lijkt op de ontwikkeling van weersvoorspellingen. Bouten: ‘Honderd jaar geleden werden statistische modellen gemaakt op basis van het weer dat mensen waarnamen.’ Dus: vandaag regent het en dat noteren we. Bouten vervolgt: ‘Na jaren van waarnemingen werden theoretische modellen gemaakt die het weer moesten kunnen voorspellen. Die waren vrij waardeloos, omdat de theorie nog niet ver genoeg ontwikkeld was. Vanaf de jaren ‘60 en ‘70 werd satelliet gebruikt om theoretische modellen steeds bij te sturen en daardoor is langzamerhand een goede weersvoorspelling tot stand gekomen.’

Vogelradar

En dat doen ze aan de UvA nu ook. Door beelden van een vogelradar te gebruiken worden waarnemingen verzameld van trekkende vogels en daarmee worden statistische modellen gemaakt.

Met de vogelradar is het mogelijk om groepen vogels op grote afstand te ‘zien’. De radar werkt hetzelfde als de bekende radar van schepen, al is de gevoeligheid wat anders ingesteld. De radar biedt snel overzicht van de beweging van vogels. Door meerdere opnames te vergelijken kan de vliegrichting, en soms de vliegsnelheid, van de groep vogels bepaald worden.

Op basis van vogelradarbeelden en theorie over trekrichtingen en trekmomenten worden uiteindelijk theoretische modellen gemaakt voor wat vogels gaan doen. Dus: als de wind ineens verandert van richting, dan zullen de vogels waarschijnlijk die kant op vliegen. Bouten: ‘Wij verwachten hetzelfde als met de weersverwachting: het duurt best lang voordat die theoretische modellen echt nauwkeurig genoeg zijn. En dan praat ik niet over een paar jaar.’

Bouten en zijn team hebben als motto: als je het systeem snapt, dan kun je ook de juiste beslissingen nemen. ‘Dus als je snapt wanneer die vogels, op welke hoogte, waar overkomen, dan kan je op basis daarvan een beslissing nemen om de windmolens stil te zetten.’

Kilo’s vogelvlees

Kan met de vogeltrekmodellen ook een bedreigde vogel van een niet-bedreigde vogel worden onderscheiden, zodat windmolens niet voor iedere ordinaire gans stil worden gezet?

Bouten: ‘Nee, ons onderzoek gaat daar niet over, wij kijken naar kilo’s vogelvlees in de lucht. Een paar weken geleden is er een zeearend tegen een windmolen aangevlogen, dat kunnen we echt niet voorspellen, daar gaat ons onderzoek niet over.’

Dip in de stroomlevering

Eerder hoorden we al dat windontwikkelaars niet blij zijn met het stilzetten van hun molens. Dit heeft te maken met het gegeven dat windparken op tijd moeten weten wanneer hun windmolens stil moeten worden gezet, omdat er anders een dip in de stroomlevering komt.

Een windpark moet dertig uur van tevoren aan netbeheerder Tennet laten weten hoeveel stroom het gaat leveren. Wordt dat toch niet geleverd, dan moet Tennet energie halen uit haar eigen reservecapaciteit. En dat kan heel duur zijn, wel een factor honderd van de normale kosten. Die kosten worden uiteindelijk doorberekend aan degene die in gebreke is gebleven. De windparken dus.

De angst van windboeren is dus dat zij niet op tijd te horen krijgen dat de windmolens moeten worden stilgezet. Windboer Wilfried Groot Koerkamp: ‘In de praktijk kan het zo zijn dat ze zeggen: ‘Oh we zien nú de trekvogels aankomen. Zet ze over een paar uur maar uit.’

Het is dus van belang dat de vogeltrekmodellen dertig uur van tevoren moeten kunnen voorspellen dat de vogels eraan komen. Gaat dit lukken?

Bouten: ‘Daar maak ik me geen enkele zorgen over. Op een goede treknacht komen er zomaar twee miljoen vogels over Nederland vliegen. Zo’n massale trek kan je wel een paar dagen van tevoren voorspellen, dat doen we nu ook al voor de luchtmacht.’

Op tijd klaar?

Bouten is dus optimistisch over het tijdig kunnen voorspellen, wèl is het de vraag of zijn modellen al klaar zijn als de nieuwe windmolens in de Groningse Eemshaven gaan draaien.

Gedeputeerde in Groningen Nienke Homan: ‘De nieuw vergunde windmolens gaan in 2020 draaien en we gaan eind dit jaar al beginnen met het plaatsen van een vogelradar, zodat we nu al kunnen zien wanneer die vogels langskomen, zodat in 2020 het model nog veel beter wordt.’

Gaat dat ook lukken? Bouten twijfelt of zijn modellen in 2020 klaar zijn: ‘Sommige mensen zijn optimistischer dan realistisch. We zijn afgelopen zomer met het onderzoek begonnen met vogeltrekmodellen voor de windparken op zee. In Groningen willen ze daar op aansluiten, maar we zijn nog in gesprek over hoe dat precies zou moeten. We hebben nog geen project, in ieder geval.’

Nienke Homan laat weten dat de windmolens in de Eemshaven pas worden stilgezet als er een model is dat dertig uur van te voren een voorspelling kan leveren. Mogelijk draaien de windmolens dus de eerste paar jaar non stop door en worden ze niet stilgezet. Ten koste van duizenden trekvogels.